Kristina's letter to Eleonora Gonzaga, Holy Roman Empress consort, thanking her for the sending of some literary compositions, dated December 5/15 (New Style), 1668

Source:

Bibliothèque interuniversitaire (Montpellier); Manuscrits de la reine Christine; Lettere della regina a principi; Lettere all imperatrice; Lettres à l'impératrice Eléonore; Christine de Suède à l'impératrice Eléonore, Rome, 15 décembre 1668 (digitisation page 74v-75r)

https://calames.abes.fr/pub/#details?id=Calames-20191125911587146

Christine (1626-1689 ; reine de Suède), Manuscrits de la reine Christine : Lettere della regina a principi, 1601-1700.

[En ligne sur https://ged.scdi-montpellier.fr/florabium45/jsp/nodoc.jsp?NODOC=2023_DOC_MONT_MBUM_92] (consulté le 28/10/2024 05:46).

The Foli@ online digital heritage library is here:

https://ged.biu-montpellier.fr/florabium/jsp/portal/index_patrimoine.jsp

Copyright SCDI-UPV - Collections Université de Montpellier (shelfmark H 258).

The letter:

Ser[enissi]ma Jmp[eratri]ce Sig[nor]a Sorella mia amat[issi]ma. Hò riceuute con la lett[er]a di V. M. C. le compositioni ch'ella Si è compiaciuta mandarmi e le hò trovate belle, Spiritose, e degne della M. V C. alla quale ne rendo grazie e Se mi fauorirá di dar ordine che me ne Sia continuata la Communicatione Jo Sarò tenuta alla M. V. C. non[di]meno del divertimento, e del gusto, che ne riceuerò, che dell'occasione che mi Si darà d'imparare, e di palesar à V. M. più frequentem[en]te quanto iò brami di nutrir Seco vna cordial corrispondenza, e vera amicizia, e mi confermo

D V M C

Aff[ettuosissi]ma Sorella

Roma 15 Dec[embr]e 1668

With modernised spelling:

Serenissima imperatrice,

Signora Sorella mia amatissima,

Ho ricevute con la lettera di Vostra Maestà Cesarea le compositioni ch'ella si è compiaciuta mandarmi e le ho trovate belle, spiritose e degne della Maestà Vostra Cesarea, alla quale ne rendo grazie. E se mi favorirà di dar ordine che me ne sia continuata la comunicazione, io sarò tenuta alla Maestà Vostra Cesarea non[di]meno del divertimento e del gusto che ne riceverò che dell'occasione che mi si darà d'imparare e di palesar a Vostra Maestà più frequentemente quanto io brami di nutrir seco una cordial corrispondenza e vera amicizia; e mi confermo

di Vostra Maestà Cesarea

affettuosissima Sorella.

Roma, 15 dicembre 1668.

French translation (my own):

Sérénissime Impératrice,

Madame ma très aimée Sœur,

J'ai reçu avec la lettre de Votre Majesté Impériale les compositions qu'elle a bien voulu m'envoyer, et je les ai trouvées belles, spirituelles et dignes de Votre Majesté Impériale, à qui j'en rends grâces. Et si vous me permettez de donner ordre qu'on en continue la communication, je serai obligée à Votre Majesté Impériale non moins de la jouissance et du plaisir que j'en recevrai que de l'occasion qui me sera donnée d'apprendre et de révéler plus fréquemment à Votre Majesté combien je désire entretenir avec elle une correspondance cordiale et une véritable amitié; et je reste

de Votre Majesté Impériale

la très affectionnée Sœur.

Rome, le 15 décembre 1668.

Swedish translation (my own):

Durchlauchtigste kejsarinna,

Min hjärtanskära Fru Syster,

Jag har mottagit tillsammans med Ers Kejserliga Majestäts brev de kompositioner som Ni med glädje har sänt mig, och jag har funnit dem vackra, kvicka och värdiga Ers Kejserliga Majestät, till vilken jag tackar. Och om Ni vill gynna mig att ge order om att kommunikationen av dem skall fortsätta, så kommer jag att vara skyldig till Ers Kejserliga Majestät inte mindre för den njutning och det nöje som jag kommer att få av dem än för det tillfälle som kommer att ges mig att förnimma och att oftare avslöja för Ers Majestät hur mycket jag önskar att ge näring till Er med en hjärtlig korrespondens och sann vänskap; och jag förblir

Ers Kejserliga Majestäts

tillgivnaste Syster.

Rom, den 15 december 1668.

English translation (my own):

Most Serene Empress,

My most beloved Lady Sister,

I have received along with Your Imperial Majesty's letter the compositions that you have been pleased to send me, and I have found them beautiful, witty and worthy of Your Imperial Majesty, to whom I give thanks. And if you will favour me to give orders that the communication of them be continued, I will be obliged to Your Imperial Majesty no less for the enjoyment and pleasure that I will receive from them than for the occasion that will be given to me to learn and to reveal to Your Majesty more frequently how much I desire to nourish with you a cordial correspondence and true friendship; and I remain

Your Imperial Majesty's

most affectionate Sister.

Rome, December 15, 1668.

Above: Kristina.

Above: Eleonora Gonzaga, Holy Roman Empress consort.

Note: The sending of the compositions certainly would have made the perfect early birthday present for Kristina, who would turn 42 on December 8/18, 1668.

Kristina's letter to Eleonora Gonzaga, Holy Roman Empress consort, on the occasion of the Swedish resident H. H. von Gebsattel's departure for Vienna, dated July 16/26 (New Style), 1668

Source:

Bibliothèque interuniversitaire (Montpellier); Manuscrits de la reine Christine; Lettere della regina a principi; Lettere all imperatrice; Lettres à l'impératrice Eléonore; Christine de Suède à l'impératrice Eléonore, Hambourg, 26 juillet 1668 (digitisation page 72v-73r)

https://calames.abes.fr/pub/#details?id=Calames-20191125911587145

Christine (1626-1689 ; reine de Suède), Manuscrits de la reine Christine : Lettere della regina a principi, 1601-1700.

[En ligne sur https://ged.scdi-montpellier.fr/florabium45/jsp/nodoc.jsp?NODOC=2023_DOC_MONT_MBUM_92] (consulté le 28/10/2024 05:26).

The Foli@ online digital heritage library is here:

https://ged.biu-montpellier.fr/florabium/jsp/portal/index_patrimoine.jsp

Copyright SCDI-UPV - Collections Université de Montpellier (shelfmark H 258).

The letter:

Madame ma Soeur, Le Resident de Suede S'en allant à la Cour de Vienne pour Vacquer à Sa charge me donne occasion de renoveller mes amities à V. M. Jmp[eriale]. pour luy faire connoistre que J'embrasse auec ioye et promptitude les occasions de luy rendre mes Soins. la Coniurant de m'honnorer de la continuation de Son amitie dont elle m'a tousiours Voulù donner de Si obligeantes marques Je proteste à V. M. que Je suis auec Sinceritè entiere

Madame ma Soeur

V[ost]re bonne Soeur

C. A.

Hamb[ourg] ce 26 Juillet 68 —

With modernised spelling:

Madame ma Sœur,

Le résident de Suède s'en allant à la cour de Vienne pour vaquer à sa charge me donne occasion de renouveler mes amitiés à Votre Majesté Impériale pour lui faire connaître que j'embrasse avec joie et promptitude les occasions de lui rendre mes soins, la conjurant de m'honorer de la continuation de son amitié, dont elle m'a toujours voulu donner de si obligeantes marques. Je proteste à Votre Majesté que je suis avec sincérité entière,

Madame ma Sœur,

votre bonne Sœur

C. A.

Hambourg, ce 26 juillet '68. —

Swedish translation (my own):

Min Fru Syster,

Den resident i Sverige som går till hovet i Wien för att sköta sina plikter ger mig möjlighet att förnya mina vänskapsband med Ers Kejserliga Majestät, för att låta Er veta att jag med glädje och skyndsamhet omfamnar möjligheterna att ge Er mina bekymmer, bedjande Er att hedra mig med fortsättningen av Er vänskap, av vilken Ni ju alltid har velat ge mig sådana förpliktande betygelser. Jag försäkrar Ers Majestät att jag är med full uppriktighet,

min Fru Syster,

Er goda Syster

K. A.

Hamburg, den 26 juli '68. —

English translation (my own):

My Lady Sister,

The resident of Sweden going to the court of Vienna to attend to his duties gives me the opportunity to renew my friendships to Your Imperial Majesty, to let you know that I embrace with joy and promptness the opportunities to render my cares to you, begging you to honour me with the continuation of your friendship, of which you have always wanted to give me such obliging marks. I protest to Your Majesty that I am with entire sincerity,

my Lady Sister,

your good Sister

K. A.

Hamburg, July 26, '68. —

Above: Kristina.

Above: Eleonora Gonzaga, Holy Roman Empress consort.

Note: In accordance with the nobility's ideals in the early modern era, kings and queens considered themselves siblings.

Article on Kristina in the 1911 edition of Encyclopædia Britannica

Source:

Encyclopædia Britannica, volume 6, by Robert Nisbet Bain, 1911

https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Christina_of_Sweden

The article:

CHRISTINA (1626-1689), queen of Sweden, daughter of Gustavus Adolphus and Maria Eleonora of Brandenburg, was born at Stockholm on the 8th of December 1626. Her father died when she was only six years old. She was educated, principally, by the learned Johannes Matthiae, in as masculine a way as possible, while the great Oxenstjerna himself instructed her in politics. Christina assumed the sceptre in her eighteenth year (Dec. 8, 1644). From the moment when she took her seat at the head of the council board she impressed her veteran counsellors with the conviction of her superior genius. Axel Oxenstjerna himself said of her, when she was only fifteen: "Her majesty is not like women-folk, but is stout-hearted and of a good understanding, so that, if she be not corrupted, we have good hopes of her." Unfortunately her brilliant and commanding qualities were vitiated by an inordinate pride and egoism, which exhibited themselves in an utter contempt for public opinion, and a prodigality utterly regardless of the necessities of the state. She seemed to consider Swedish affairs as far too petty to occupy her full attention; while her unworthy treatment of the great chancellor was mainly due to her jealousy of his extraordinary reputation and to the uneasy conviction that, so long as he was alive, his influence must at least be equal to her own. Recognizing that he would be indispensable so long as the Thirty Years' War lasted, she used every effort to bring it to an end; and her impulsive interference seriously hampered the diplomacy of the chancellor, and materially reduced the ultimate gains of Sweden. The general peace congress was not opened till April 1645. The Swedish plenipotentiaries were Johan Oxenstjerna, the chancellor's son, and Adler Salvius. From the first the relations between them were strained. Young Oxenstjerna, haughty and violent, claimed, by right of birth and rank, to be caput legationis. The chancellor, at home, took his son's part, while Salvius was warmly supported by Christina, who privately assured him of her exclusive favour and encouraged him to hold his own. So acute did the quarrel become that there was a violent scene in full senate between the queen and the chancellor; and she urged Salvius to accelerate the negotiations, against the better judgment of the chancellor, who hoped to get more by holding out longer.

The longer Christina ruled, the more anxious for the future fate of her empire grew the men who had helped to build it up. Yet she gave fresh privileges to the towns; she encouraged trade and manufactures, especially the mining industries of the Dales; in 1649 she issued the first school ordinance for the whole kingdom; she encouraged foreign scholars to settle in Sweden; and native science and literature, under her liberal encouragement, flourished as they had never flourished before. In one respect, too, she showed herself wiser than her wisest counsellors. The senate and the estates, naturally anxious about the succession to the throne, had repeatedly urged her majesty to marry, and had indicated her cousin, Charles Gustavus, as her most befitting consort. Wearied of their importunities, yet revolting at the idea of submission to any member of the opposite sex, Christina settled the difficulty by appointing Charles and his heirs male. In the summer of 1651 Christina was, with difficulty, persuaded to reconsider her resolution to abdicate, but three years later the nation had become convinced that her abdication was highly desirable, and the solemn act took place on the 6th of June 1654 at the castle of Upsala, in the presence of the estates and the great dignitaries of the realm. Many were the causes which predisposed her to what was, after all, anything but an act of self-renunciation. First of all she could not fail to remark the increasing discontent with her arbitrary and wasteful ways. Within ten years she had created 17 counts, 46 barons and 428 lesser nobles; and, to provide these new peers with adequate appanages, she had sold or mortgaged crown property representing an annual income of 1,200,000 rix-dollars. Signs are also not wanting that Christina was growing weary of the cares of government; while the importunity of the senate and Riksdag on the question of her marriage was a constant source of irritation. In retirement she could devote herself wholly to art and science, and the opportunity of astonishing the world by the unique spectacle of a great queen, in the prime of life, voluntarily resigning her crown, strongly appealed to her vivid imagination. Anyhow, it is certain that, towards the end of her reign, she behaved as if she were determined to do everything in her power to make herself as little missed as possible. From 1651 there was a notable change in her behaviour. She cast away every regard for the feelings and prejudices of her people. She ostentatiously exhibited her contempt for the Protestant religion. Her foreign policy was flighty to the verge of foolishness. She contemplated an alliance with Spain, a state quite outside the orbit of Sweden's influence, the first fruits of which were to have been an invasion of Portugal. She utterly neglected affairs in order to plunge into a whirl of dissipation with her foreign favourites. The situation became impossible, and it was with an intense feeling of relief that the Swedes saw her depart, in masculine attire, under the name of Count Dohna. At Innsbruck she openly joined the Catholic Church, and was rechristened Alexandra. In 1656, and again in 1657, she visited France, on the second occasion ordering the assassination of her major-domo Monaldeschi, a crime still unexplained. Twice she returned to Sweden (1660 and 1667) in the vain hope of recovering the succession, finally settling in Rome, where she died on the 19th of April 1689, poor, neglected and forgotten.

Letter to Kristina from Gerardus Johannes Vossius, dated October 1648

Sources:

Gerardi Joannis Vossii et clarorum virorum ad eum epistolæ, pages 8 to 10, published by Paul Colomiés, 1690

https://books.google.com/books?id=D2JEAAAAcAAJ&newbks=1&newbks_redir=0&dq=gerardus+vossius+epistolae&source=gbs_navlinks_s

Mémoires concernant Christine, volume 2, pages 31 to 32 (appendix), Johan Arckenholtz, 1751

https://books.google.com/books?id=Fef0dKNmyggC&dq=reine%20christine%20de%20suède%20ferrario%20savant%20d%27italie%201653%20lettre&source=gbs_book_other_versions

The letter:

Serenissimæ & Sapientissimæ Christinæ.

Non dubito, Serenissima Regina, quin plerique, qui prolixum tuum erga me favorem, & beneficientiam norunt, valdè mirentur, nullum me hactenus grati animi signum ostendisse, cùm tamen innumexi, quos nunquam obstrinxeris, in remotissimis etiam terrarum oris, virtutes tuas uno ore laudent, celebrent, & in cœlum certatim evehant. Si vel insita quædam ignavia, vel aliud animi vitium, tam diuturni esset causa silentii; tantùm abest, ut delicti peterem veniam; ut ultrò potiùs à te pœnam criminis efflagitatem. Sed me quàm longissimè ab hac culpa abesse, nemo potest ignorare, cui & mores mei, & ingenii mensura fuerit cognita. Si nunquam præsens essem contemplatus ea, quæ totus de te terrarum Orbis prædicat, miracula; fidentius aliquanto exigente necessitate, sermonem de te instituerem. Nunc verò cum videam ea ipsa, quæ de te jactantur, longè esse infra gloriam tuam, cum omnem prorsus famam virtute excesseris; eò sum redactus, Divina & Incomparabilis Regina, ut neque loqui, neque tacere de te possim. Vetat eximia illa erga me etiam immerentem benignitas, ut taceam; alterum verò & magnitudo tua, & ingenii mei prohibet tenuitas: Sed tamen si unquam turpe fuerit aliis siluisse, cùm loquendi urgeret necessitas; mihi longè fuerit turpissimum. Ingratus merito, vel malignus habear, si destitutus ea dicendi facultate, quæ tantæ convenit Majestati, non illa saltem proferam, quæ possim. Quod itaque te alloquar, non hoc facio fretus viribus, aut ingenio meo, neque enim me mea fugit imbecillitas, sed saltem, ut, si quod tacendo crimen incurrerim, illud omne loquendo diluam, & repellam. Nec tamen ideo silentium rumpo, ut laudes tuas aggrediar; faciunt hoc ii, qui vel sunt, vel sibi videntur facundi, & diserti, à me enim uti virtus illa, ita etiam altera ista procul abest vanitas: hoc saltem peto, & obsecro, ut benigna & serena fronte munus, quod offero, suscipias, nec indignè feras, quod post tam longam moram, aliena pro meis audeam exhibere. Quamvis ut rectiùs loquar, tuum est, Domina, non alienum, id quod tibi consecro opus: Tibi quippe vivens destinârat Pater meus, tibi etiam moriens ultimis, reliquit ceris. Sive tamen tuum sit, sive non, accipiendo id facies tuum, eritque, ut opinor, non minus gratum, quàm si meum esset, imo etiam gratius, quoniam & melius. Argumentum operis quod attinet, ne hoc spero, adspernabere; continet enim ætatem, & scripta eorum, quos tu libenter à mortalitate una cum suis monumentis, si per fata liceret, adsereres. Vereor autem, Domina, ne plus doloris, quàm voluptatis hic tibi adferat liber; fieri enim non potest, ut non quam gravissimè commovearis, si in tot Veteris Græciæ lumina, tot præclaros, & inæstimabiles Thesauros, avaros illos tuos & insatiabiles conjeceris oculos. Nudam quippe Scriptorum famam, solos laborum titulos, & quædam quasi humanæ sapientiæ naufragia hic conspicies. Nihil hic Theopompi, nihil Timæi, nihil denique Ephori, præter nomen: periere omnes, & quod maximè dolendum, periere sine posteritate. Neque hoc ideò à me dicitur, quod iniquè de Historicorum hujus seculi sentiam ingeniis, ut non illa etiam ea qua debeam æstimatione prosequar; sunto illi quod voluerint, dummodò sciant, multum se abesse à sublimitate Veterum, & quantum ipsi plebem superant intellectu, tantumdem se ab illis superari. Quamvis autem ejus rei causam reddere, non sit difficile, quid tamen opus eam multis explicare, cùm eventus ipse manifestè id docuerit? Quis responderit stulto, quærenti, quare desipiat, nisi qui & ipse, pro stulto velit haberi? falsum verò est, quod quidam opinantur, ex quo desierint esse Heroes, desiisse etiam eos, qui facta eorum memoriæ, & posteritati traderent. Cui non Veterum Heroum comparandus gloriosissimus tuus Parens? Quis non illum Regum, Principumque omnium diceret Maximum, nisi Majorem se genuisset filiam? Nullus tamen quod sciam, facinora ejus toto Orbe, & omnibus seculis memoranda, vel potuit, vel ausus est, literis, & æternitati consecrare. Hinc adparet hodiernis Sciptoribus, non deesse argumentum, verùm ipsos deesse argumento. Qua quidem in re uti, & in cæteris fermè, planè adversantur priscis, & vetustis Historiæ conditoribus; Illi quippe arte, & industria Heroas ex hominibus faciebant, isti verò culpa ingenii & facundiæ, Heroas, imo ipsos Deos, in homines, & quidem vilissimos, permutant, & transformant. Sed quid ego hic aliorum crimina commemoro, cùm pulcherrimam laudum præ manibus habeam materiam? Invitus, Regina, aliena persequerer vitia, si tuis prædicandis par essem virtutibus: sed eas percensere longè fuerit difficilius, quàm aliorum carpere errores. Labi quidem & errare, res est, ut factu, ita quoque dictu facilis. Tua verò virtus cùm nihil habeat humanum, sed sit prorsus Divina & Immortalis, quis eam aggredi, & exprimere possit nisi cui cœlestis quoque contigerit facundia? Nonne ego eumdem incurrerem errorem, quem paulo ante in aliis reprehendebam, si heroicas, & incomparabiles animi tui dotes, tenuitate styli & eloquii deprimere, & tanquam de cœlo in terram deducere conarer? Permitte, Serenissima Regina, si in me ingrati videatur animi indicium, de virtutibus tuis tacuisse, ne ingratus habear. Malim tu hoc videre, quàm prodere malignitatem, cujus ego manifestè reus peragar, si te modicè, & frigidè (neque enim aliter possim) prædicavero. Licet nihil aliud in te magnum, & memorabile occurret, quàm quod fortunæ, & natalibus debes, esset id tamen majus laude, & præconio nostro: tantùm quippe abest, ut sublimia illa, sceptra & coronas, sermone possim assequi; ut sæpè ne verba quidem succurrant, quibus amicis, & familiaribus meis satisfaciam. Sed verò cùm fortuna, licet illa omnia dederit, minora tamen præsisterit tibi, quàm sint ea, quæ ipsa adquisiveris: quum propria te virtus, etiam supra diadema evexerit; vanus essem, & ineptus, si periculum virium facerem, & verbis attenuare mallem, quàm sacro silentio venerari ea quæ in te certatim concurrunt miracula. Huc accedit, Domina, quod laudare nemo te possit, sine gravissimo aliorum Regum, Principiumque vituperio. Nam sanè etiamsi aliquid prædicatione dignum in his sese offerat, id tua obumbrat gloria, vixque eorum supremæ virtutes eò adsurgunt, ubi tuæ incipiunt. Honorificum est illis trium quatuorve linguarum peritiam sibi comparasse. At verò quota hæc est pars tuæ laudis, cum linguas plerasque (barbaras tamen excipio) exactissimè intelligas, multas etiam sermone exprimas, idque tam eleganter, ut ne ipsas etiam Musas elegantiùs, disertiusque posse existimem. Et tamen, ut multas edidiceris linguas, plures tamen sunt, quæ te celebrant. Jam verò quàm in aliis regibus gloriosum habetur, si erga literas, & literarum cultores, benigno, & benevolo fuerint animo? Tu verò, incomparabilis Domina, non solùm literarum amore teneris, verùm etiam tantos in iis progressus fecisti, ut ne doctissimis quidem concedas; Tuæ certè ætatis omnes longè post te reliquisti. Quodnam est enim doctrinæ scientiæque genus, cujus non etiam penitissimos perlustraveris recessus? Poetas quidem & Oratores, qua Græcos, qua Latinos, partim legisse, partim memoriæ mandasse, ludus tibi jocusque fuit. Historiarum eam tibi comparasti cognitionem, qua nec majorem illi, qui totam ætatem huic studio consecrarunt. Illud verò mirandum prorsus, & inauditum, quodque non in Juvenem, nedum in Virginem cadere existimassemus, nisi tu sola exemplo nobis fuisses, evasisse te tam citò ad illa sacra, & abdita Philosophiæ penetralia, ad quæ alli assiduo labore, continuis vigiliis, vix tandem in extrema canitie pervenire potuerunt. Nescimus adhuc, Domina, propriâ ne industriâ, an verò singulari Dei beneficio, tantam sis adepta sapientiam. Quamvis enim rapido, concitatoque ingenio, annos & ætatem tuam præcurras: Quamvis etiam ea sis diligentia, ut nullum tibi tempus frustrà effluat; & licet te quieti tradas, cùm demùm major noctium pars præterierit, nunquam te tamen aurora dormientem deprehenderit; vix tamen patitur imbecillitas humana, ut tantum scientiarum, rerumque usum tam subitò, & inter tot regni negotia adquirere, & comparare tibi potueris: Cœlo necesse est tam cœleste ad te pervenerit donum; neque enim ex sola Platonis, Plotini, similiumve institutione tanta repentè prodiisses. Sed quid attinet quærere cœlitusne infusum, an verò labore partum sit, id quod in te passim colimus, & admiramur, dum cœleste, & immortale id esse fateamur? Cesset itaque curiosa nimium, & inutilis illa inquisitio, cesset etiam omnis laus; cùm laudare non possumus, id quod quale sit, & unde habeas, ignoremus; sed tamen cùm Divinum id esse agnoscamus, permitte ut te adoremus. Si enim unquam honor, cultusque divinus sine crimine, & errore cuiquam conferri debuerit, debuit tibi, incomparabilis, & adoratione dignissima Regina. Merces hæc est exigua, si virtutes tuas, ingentiaque quæ in me contulisti beneficia respicias: Tanta quippe illa sunt, ut etiamsi mihi millies vita, quam dego, recurreret; millies me mors opprimeret, prius quam tuorum erga me meritorum partem, vel minimam deponerem. Sed tamen neque tu majus aliquid expetis, neque ego aliquid majus possim reddere, quàm animum purum, devotum, & intemeratum, quo te æternum colam, venerer, & adorem.

Humillimus Servus,

J. V.

With modernised spelling:

Serenissimæ et sapientissimæ Christinæ,

Non dubito, serenissima regina, quin plerique, qui prolixum tuum erga me favorem, et beneficientiam norunt, valde mirentur, nullum me hactenus grati animi signum ostendisse, cum tamen innumexi, quos nunquam obstrinxeris, in remotissimis etiam terrarum oris, virtutes tuas uno ore laudent, celebrent, et in cœlum certatim evehant. Si vel insita quædam ignavia, vel aliud animi vitium, tam diuturni esset causa silentii, tantum abest, ut delicti peterem veniam; ut ultro potius a te pœnam criminis efflagitatem, sed me quam longissime ab hac culpa abesse, nemo potest ignorare, cui et mores mei, et ingenii mensura fuerit cognita.

Si nunquam præsens essem contemplatus ea, quæ totus de te terrarum orbis prædicat, miracula; fidentius aliquanto exigente necessitate, sermonem de te instituerem. Nunc vero cum videam ea ipsa, quæ de te jactantur, longe esse infra gloriam tuam, cum omnem prorsus famam virtute excesseris; eo sum redactus, divina et incomparabilis regina, ut neque loqui, neque tacere de te possim. Vetat eximia illa erga me etiam immerentem benignitas, ut taceam; alterum vero et magnitudo tua, et ingenii mei prohibet tenuitas.

Sed tamen si unquam turpe fuerit aliis siluisse, cum loquendi urgeret necessitas; mihi longe fuerit turpissimum. Ingratus merito, vel malignus habear, si destitutus ea dicendi facultate, quæ tantæ convenit majestati, non illa saltem proferam, quæ possim.

Quod itaque te alloquar, non hoc facio fretus viribus, aut ingenio meo, neque enim me mea fugit imbecillitas, sed saltem, ut, si quod tacendo crimen incurrerim, illud omne loquendo diluam, et repellam. Nec tamen ideo silentium rumpo, ut laudes tuas aggrediar; faciunt hoc ii, qui vel sunt, vel sibi videntur facundi, et diserti, a me enim uti virtus illa, ita etiam altera ista procul abest vanitas. Hoc saltem peto, et obsecro, ut benigna et serena fronte munus, quod offero, suscipias, nec indigne feras, quod post tam longam moram, aliena pro meis audeam exhibere.

Quamvis ut rectius loquar, tuum est, domina, non alienum, id quod tibi consecro opus. Tibi quippe vivens destinarat pater meus, tibi etiam moriens ultimis, reliquit ceris. Sive tamen tuum sit, sive non, accipiendo id facies tuum, eritque, ut opinor, non minus gratum, quam si meum esset, imo etiam gratius, quoniam et melius. Argumentum operis quod attinet, ne hoc spero, adspernabere; continet enim ætatem, et scripta eorum, quos tu libenter a mortalitate una cum suis monumentis, si per fata liceret, adsereres.

Vereor autem, Domina, ne plus doloris, quam voluptatis hic tibi adferat liber; fieri enim non potest, ut non quam gravissime commovearis, si in tot veteris Græciæ lumina, tot præclaros, et inæstimabiles thesauros, avaros illos tuos et insatiabiles conjeceris oculos. Nudam quippe scriptorum famam, solos laborum titulos, et quædam quasi humanæ sapientiæ naufragia hic conspicies. Nihil hic Theopompi, nihil Timæi, nihil denique Ephori, præter nomen; periere omnes, et quod maxime dolendum, periere sine posteritate.

Neque hoc ideo a me dicitur, quod inique de historicorum hujus seculi sentiam ingeniis, ut non illa etiam ea qua debeam æstimatione prosequar; sunto illi quod voluerint, dummodo sciant, multum se abesse a sublimitate veterum, et quantum ipsi plebem superant intellectu, tantumdem se ab illis superari.

Quamvis autem ejus rei causam reddere, non sit difficile, quid tamen opus eam multis explicare, cum eventus ipse manifeste id docuerit? Quis responderit stulto, quærenti, quare desipiat, nisi qui et ipse, pro stulto velit haberi? Falsum vero est, quod quidam opinantur, ex quo desierint esse heroes, desiisse etiam eos, qui facta eorum memoriæ, et posteritati traderent. Cui non veterum heroum comparandus gloriosissimus tuus parens? Quis non illum regum, principumque omnium diceret maximum, nisi majorem se genuisset filiam?

Nullus tamen quod sciam, facinora ejus toto orbe, et omnibus seculis memoranda, vel potuit, vel ausus est, litteris, et æternitati consecrare. Hinc adparet hodiernis sciptoribus, non deesse argumentum, verum ipsos deesse argumento. Qua quidem in re uti, et in cæteris ferme, plane adversantur priscis, et vetustis historiæ conditoribus; illi quippe arte, et industria heroas ex hominibus faciebant, isti vero culpa ingenii et facundiæ, heroas, imo ipsos deos, in homines, et quidem vilissimos, permutant, et transformant. Sed quid ego hic aliorum crimina commemoro, cum pulcherrimam laudum præ manibus habeam materiam?

Invitus, regina, aliena persequerer vitia, si tuis prædicandis par essem virtutibus; sed eas percensere longe fuerit difficilius, quam aliorum carpere errores. Labi quidem et errare, res est, ut factu, ita quoque dictu facilis. Tua vero virtus cum nihil habeat humanum, sed sit prorsus divina et immortalis, quis eam aggredi, et exprimere possit nisi cui cœlestis quoque contigerit facundia? Nonne ego eumdem incurrerem errorem, quem paulo ante in aliis reprehendebam, si heroicas, et incomparabiles animi tui dotes, tenuitate styli et eloquii deprimere, et tanquam de cœlo in terram deducere conarer?

Permitte, serenissima regina, si in me ingrati videatur animi indicium, de virtutibus tuis tacuisse, ne ingratus habear. Malim tu hoc videre, quam prodere malignitatem, cujus ego manifeste reus peragar, si te modice et frigide (neque enim aliter possim) prædicavero. Licet nihil aliud in te magnum, et memorabile occurret, quam quod fortunæ, et natalibus debes, esset id tamen majus laude, et præconio nostro; tantum quippe abest, ut sublimia illa, sceptra et coronas, sermone possim assequi; ut sæpe ne verba quidem succurrant, quibus amicis, et familiaribus meis satisfaciam.

Sed vero cum fortuna, licet illa omnia dederit, minora tamen præsisterit tibi, quam sint ea, quæ ipsa adquisiveris; quum propria te virtus, etiam supra diadema evexerit; vanus essem, et ineptus, si periculum virium facerem, et verbis attenuare mallem, quam sacro silentio venerari ea quæ in te certatim concurrunt miracula. Huc accedit, domina, quod laudare nemo te possit, sine gravissimo aliorum regum, principiumque vituperio. Nam sane etiamsi aliquid prædicatione dignum in his sese offerat, id tua obumbrat gloria, vixque eorum supremæ virtutes eo adsurgunt, ubi tuæ incipiunt.

Honorificum est illis trium quatuorve linguarum peritiam sibi comparasse. At vero quota hæc est pars tuæ laudis, cum linguas plerasque (barbaras tamen excipio) exactissime intelligas, multas etiam sermone exprimas, idque tam eleganter, ut ne ipsas etiam Musas elegantius, disertiusque posse existimem. Et tamen, ut multas edidiceris linguas, plures tamen sunt, quæ te celebrant.

Jam vero quam in aliis regibus gloriosum habetur, si erga litteras, et litterarum cultores, benigno, et benevolo fuerint animo? Tu vero, incomparabilis domina, non solum literarum amore teneris, verum etiam tantos in iis progressus fecisti, ut ne doctissimis quidem concedas; tuæ certe ætatis omnes longe post te reliquisti.

Quodnam est enim doctrinæ scientiæque genus, cujus non etiam penitissimos perlustraveris recessus? Poetas quidem et oratores, qua græcos, qua latinos, partim legisse, partim memoriæ mandasse, ludus tibi jocusque fuit. Historiarum eam tibi comparasti cognitionem, qua nec majorem illi, qui totam ætatem huic studio consecrarunt.

Illud vero mirandum prorsus, et inauditum, quodque non in juvenem, nedum in virginem cadere existimassemus, nisi tu sola exemplo nobis fuisses, evasisse te tam cito ad illa sacra, et abdita philosophiæ penetralia, ad quæ alli assiduo labore, continuis vigiliis, vix tandem in extrema canitie pervenire potuerunt.

Nescimus adhuc, domina, propria ne industria, an vero singulari Dei beneficio, tantam sis adepta sapientiam. Quamvis enim rapido, concitatoque ingenio, annos et ætatem tuam præcurras; quamvis etiam ea sis diligentia, ut nullum tibi tempus frustra effluat; et licet te quieti tradas, cum demum major noctium pars præterierit, nunquam te tamen aurora dormientem deprehenderit. Vix tamen patitur imbecillitas humana, ut tantum scientiarum, rerumque usum tam subito, et inter tot regni negotia adquirere, et comparare tibi potueris. Cœlo necesse est tam cœleste ad te pervenerit donum; neque enim ex sola Platonis, Plotini, similiumve institutione tanta repente prodiisses.

Sed quid attinet quærere cœlitusne infusum, an vero labore partum sit, id quod in te passim colimus, et admiramur, dum cœleste, et immortale id esse fateamur? Cesset itaque curiosa nimium, et inutilis illa inquisitio, cesset etiam omnis laus; cum laudare non possumus, id quod quale sit, et unde habeas, ignoremus; sed tamen cum divinum id esse agnoscamus, permitte ut te adoremus. Si enim unquam honor, cultusque divinus sine crimine, et errore cuiquam conferri debuerit, debuit tibi, incomparabilis, et adoratione dignissima regina.

Merces hæc est exigua, si virtutes tuas, ingentiaque quæ in me contulisti beneficia respicias. Tanta quippe illa sunt, ut etiamsi mihi millies vita, quam dego, recurreret; millies me mors opprimeret, prius quam tuorum erga me meritorum partem, vel minimam deponerem. Sed tamen neque tu majus aliquid expetis, neque ego aliquid majus possim reddere, quam animum purum, devotum, et intemeratum, quo te æternum colam, venerer, et adorem.

Humillimus servus

Johannes Vossius.

Arckenholtz's abridged transcript of the letter:

Serenissima & Sapientissima Regina.

Etc. &c. Licet nihil aliud in Te magnum & memorabile occurret, quam quod fortunæ & natalibus debes, esset id tamen majus laude, & præconio nostro: tantum quippe abest, ut sublimia illa, sceptra & coronas, sermone possim assequi, ut sæpe ne verba quidem succurrant, quibus amicis & familiaribus meis satisfaciam. Sed vero cum fortuna licet illa omnia dederit, minora tamen præsisterit Tibi, quam sint ea, quæ ipsa adquisiveris, quum propria Te virtus, etiam supra diadema evexerit; vanus essem & ineptus, si periculum virium facerem, & verbis attentare mallem, quam sacro silentio venerari ea, quæ in Te certatim concurrunt miracula. Huc accedit, Domina, quod, laudare nemo te possit, sine gravissimo aliorum Regum. Principiumque vituperio. Nam sane etiamsi aliquid prædicatione dignum in his sese offerat, id tua ohumbrat gloria, vixque eorum supremæ virtutes eo adsurgunt, ubi tuæ incipiunt. Honorificum est illis trium quatuorve linguarum peritiam sibi comparasse. Et vero quota hæc est pars tuæ laudis, cum linguas plerasque (barbaras tamen excipio) exactissime intelligas, multas etiam sermone exprimas, idque tam eleganter, ut ne ipsas etiam Musas elegantius, disertiusque posse existimem. Et tamen, ut multas edidiceris linguas, plures tamen sunt, quæ te celebrant. Jam vero quam in aliis Regibus gloriosum habetur, si erga literas & literarum cultores, benigno & benevolo fuerint animo? Tu vero incomparabilis Domina, non solum literarum amore teneris, verum etiam tantos in iis progressus fecisti, ut ne doctissimis quidem concedas; Tuæ certe ætatis, omnes longe post Te reliquisti. Quodnam est enim Doctrinæ Scientiæque genus, cujus non etiam penitissimos perlustraveris recessus? Poëtas & Oratores, quà Graecos, quà Latinos, partim legisse, partim memoriae mandasse ludus Tibi jocusque fuit. Historiarum eam tibi comparasti cognitionem, qua nec majorem illi, qui totam ætatem huic studio consecrarunt. Illud vero mirandum prorsus, & inauditum, quodque non in juvenem, nedum in virginem cadere existimassemus, nisi Tu sola exemplo nobis fuisses, evasisse te tam cito ad illa sacra & abdita Philosophiæ penetralia, ad quae alli assiduo labore, continuis vigillis, vix tandem in extrema canitie pervenire potuerunt. Nescimus adhuc, Domina, propriane industria, an vero singulari Dei beneficio tantam sis adepta sapientiam? Quamvis enim rapido, concitatoque ingenio, annos ad ætatem tuam præcurras: quamvis etiam ea sis diligentia, ut nullum tibi tempus frustra effluat; & licet te quieti tradas, cum demum major noctium pars præterierit, numquam te tamen aurora dormientem deprehenderit, vix tamen patitur imbecillitas humana, ut tantum scientiarium rerumque usum tam subito, & inter tot regni negotia adquirere & comparare tibi potueris. Coelo necesse est tam cæleste ad te pervenerit donum: neque enim ex sola Platonis, Plotini, similiumve institutione tanta repente prodiisses. Sed quid attinet quærere cælitusne infusum, an vero labore partum sit, id quod in te passim colimus, & admiramur, dum cœleste & immortale id esse fatemur? Cesset itaque curiosa nimium, & inutilis illa inquisitio, cesset etiam omnis laus, cum laudare non possumus, id quod quale sit, & unde habeas, ignoremus; sed tamen cum divinum id esse agnoscamus, permitte ut te adoremus. Si enim unquam honor, cultusque divinus sine crimine, & errore cuiquam conferri debuerit, debuit Tibi, incomparabilis & adoratione dignissima Regina. Merces hæc est exigua, si virtutes tuas ingentiaque quæ in me contulisti beneficia respicias: tanta quippe illa sunt, ut etiamsi mihi millies vita, quam dego, recurrerat: millies me mort opprimeret priusquam tuorum erga me meritorum partem, vel minimam deponerem: sed tamen neque tu majus aliquid expetis, neque ergo aliquid majus possim reddere, quam animum purum, devotum & intemeratum, quo te æternum colam, venerer & adorem.

humillimus servus

G. J. VOSSIUS.

French translation (my own):

Sérénissime et très savante Christine,

Je ne doute pas, sérénissime reine, que la plupart des gens qui connaissent votre faveur et votre bienfaisance prolongées envers moi, ne soient très surpris de ce que je n'aie jusqu'ici montré aucun signe de reconnaissance; cependant, lorsque j'ai ennobli ceux que vous n'avez jamais méprisés, même dans les parties les plus reculées du monde, ils louent vos vertus d'une seule bouche, les célèbrent et les élèvent au ciel en compétition. Si quelque paresse innée ou quelque autre défaut d'esprit devait être la cause d'un si long silence, il est si loin de moi que je puisse demander pardon de l'offense, que je vous infligerais plutôt la punition flagrante du crime. Mais que je sois aussi éloigné que possible de cette faute, personne ne peut l'ignorer, à qui l'on a connu et mes manières et la mesure de mon caractère.

Si je n'avais jamais été présent et contemplé ces miracles que le monde entier prêche à votre sujet avec plus de confiance et avec une certaine exigence de nécessité, j'engagerais une conversation à votre sujet. Maintenant, cependant, quand je vois que les choses mêmes dont on se vante de vous sont bien au-dessous de votre gloire, comme vous avez complètement surpassé toute renommée en vertu, je suis si réduite, divine et incomparable reine, que je ne peux ni parler ni me taire à votre sujet. Cette bonté extraordinaire envers moi, qui s'enfonce déjà en moi, m'interdit de garder le silence; la seconde chose m'est cependant empêchée, à la fois par votre grandeur et par la faiblesse de mon talent.

Cependant, s'il a jamais été honteux pour d'autres de rester silencieux lorsque la nécessité de parler était pressante, cela a été de loin la chose la plus honteuse pour moi. Je serais considéré comme ingrat ou malveillant si on me privait de la faculté de parler, qui sied si bien à la majesté. Je dirai au moins ce que je peux.

Ce que je vous adresse donc, je ne m'appuie ni sur mes forces ni sur mon esprit, car ma faiblesse ne m'échappe pas, mais au moins afin que, si en me taisant j'encoure quelque crime, je le dilue tout en parlant, et par là même le chasse. Et pourtant, je ne romps pas mon silence pour attaquer vos éloges. Ceux qui le font sont ceux qui le peuvent ou qui le croient et qui savent le faire. J'utilise donc cette vertu pour que toute autre vanité soit aussi éloignée. C'est cela au moins que je vous demande, et je vous supplie, d'un visage doux et serein, d'accepter le présent que je vous offre, et de ne pas le supporter indignement, celui qu'après un si long délai j'ose présenter à un étranger à ma place.

Quoique, pour parler plus directement, ce soient vos éloges, Madame, et non ceux d'une autre, que je dois vous procurer. Mon père l'avait destiné à vous de son vivant, et quand il est mort, il vous a aussi laissé la cire. Cependant, qu'elle soit à vous ou non, en l'acceptant, vous la rendrez vôtre, et elle ne sera pas, à mon avis, moins acceptable que si elle était à moi — non, même plus acceptable, car elle est encore meilleure. Quant à l'argumentation de l'ouvrage, je n'espère pas qu'elle soit vaine, car elle contient l'âge et les écrits de ceux que vous préserveriez volontiers de la mortalité avec leurs monuments, si le destin le permettait.

Je crains, Madame, que ce livre ne vous apporte plus de peine que de plaisir, car il est impossible de ne pas être profondément ému, si vous jetez vos yeux avares et insatiables sur tant de lumières de la Grèce antique, sur tant de trésors splendides et inestimables. Car vous ne verrez ici que la simple réputation des écrivains, seulement les titres de leurs travaux, et quelque chose comme le naufrage de la sagesse humaine. Il n'y a ici rien de Théopompe, rien de Timée, rien enfin d'Éphore, sinon le nom; qu'ils périssent tous, et que ce qu'il y a de plus regrettable périsse sans postérité.

Je ne dis pas cela parce que je suis injuste envers les talents des historiens de notre époque, et que je ne les recherche même pas dans l'estime qui m'est due. Qu'ils soient ce qu'ils veulent, pourvu qu'ils sachent qu'ils sont bien loin de la sublimité des anciens, et qu'autant ils surpassent eux-mêmes le commun des mortels en intelligence, autant ils les surpassent.

Et bien qu'il ne soit pas difficile de donner la cause de ce fait, quel besoin y a-t-il de l'expliquer à plusieurs, lorsque l'événement lui-même l'enseigne clairement? Qui répondra à l'insensé qui lui demande pourquoi il devrait être détrompé, à moins qu'il ne veuille lui-même passer pour un insensé? Il est faux en effet que certains pensent que lorsqu'ils ont cessé d'être des héros, ils ont également cessé d'être ceux qui transmettraient leurs actes à leur mémoire et à la postérité. A qui votre parent le plus glorieux sera-t-il comparé parmi les héros d'autrefois? Qui ne l'appellerait pas le plus grand des rois et le chef de tous s'il n'avait pas donné naissance à une fille plus grande que lui?

Cependant, personne, que je sache, n'a pu, ni n'a osé, consacrer ses exploits au monde entier, et à tous les âges, dans des lettres et pour l'éternité. Il apparaît donc aux sceptres d'aujourd'hui que ce ne sont pas les arguments qui manquent, mais qu'ils manquent eux-mêmes d'arguments. En vérité, en cette matière, comme en presque toutes les autres, ils s'opposent clairement aux anciens fondateurs de l'histoire, car ils ont fait des hommes des héros par l'art et l'industrie; mais eux, par la faute du génie et de l'habileté, échangent et transforment les héros, voire les dieux eux-mêmes, en hommes, et en vérité les plus vils. Mais pourquoi devrais-je ici mentionner les crimes des autres, alors que j'ai sous les mains la matière des plus belles louanges?

A contrecœur, ma reine, je poursuivrais les vices des autres si j'étais à la hauteur de vos vertus prêcheuses, mais il était bien plus difficile de les considérer que de relever les erreurs des autres. En effet, commettre une erreur ou un faux pas est une chose, en fait, aussi facile que de parler. Mais parce que votre vertu n'a rien d'humain, mais est absolument divine et immortelle, qui peut l'attaquer et l'exprimer, à moins que cela n'arrive à quelqu'un qui est aussi céleste? Ne tomberais-je pas dans la même erreur que j'ai critiquée il y a peu de temps chez les autres, si j'essayais de déprimer les talents héroïques et incomparables de votre esprit par la finesse de mon style et de mon discours, et de les faire descendre, pour ainsi dire, du ciel sur la terre?

Permettez-moi, sérénissime reine, s'il apparaît en moi quelque signe d'un esprit ingrat, de garder le silence sur vos vertus, afin que je ne sois pas considéré comme ingrat. Vous aimeriez mieux voir cela plutôt que de trahir la malice dont je me rends manifestement coupable si je vous prêche modestement et froidement (car je ne peux pas faire autrement). Quoique rien d'autre de grand et de mémorable ne doive se produire en vous que ce que vous devez à votre fortune et à votre naissance, ce serait encore une plus grande louange et notre prédication, car ce n'est que dans une certaine mesure que je peux atteindre ces sublimités, ces sceptres et ces couronnes par la parole, de sorte que souvent les mots ne viennent même pas au secours de ces amis et de ces parents que je voudrais satisfaire.

Mais quand la fortune, qui vous a donné toutes ces choses, vous en a donné encore moins que celles que vous avez acquises vous-même, quand votre propre vertu vous a élevé même au-dessus du diadème, je serais vain et insensé si je risquais ma force, et j'ai préféré atténuer par des paroles que vénérer dans un silence sacré ces miracles qui rivalisent avec vous. Cela revient à ceci, Madame: personne ne peut vous louer sans les plus graves reproches des autres rois et les vitupérations des princes. Car, en effet, même si l'on s'offre quelque chose qui mérite d'être prêché ici, cela est éclipsé par votre gloire, et leurs plus hautes vertus s'élèvent à peine au point où les vôtres commencent.

C'est un honneur pour eux d'avoir acquis la connaissance de trois ou quatre langues. Mais en vérité, combien cela fait partie de vos éloges, car vous comprenez la plupart des langues (sauf les barbares) avec la plus grande exactitude, et vous en exprimez aussi beaucoup dans la parole, et vous le faites avec tant d'élégance que je ne pense pas que même les Muses elles-mêmes puissent être plus élégantes et plus éloquentes. Et pourtant, comme vous avez parlé de nombreuses langues, il y en a encore d'autres qui vous célèbrent.

Mais qu'y a-t-il de plus glorieux que d'autres rois s'ils ont été bons et bienveillants envers la littérature et les adorateurs de la littérature? Mais vous, incomparable Madame, vous n'êtes pas seulement tenue par l'amour des lettres, mais vous avez fait tant de progrès dans ce domaine que vous ne pouvez même pas en céder aux plus savants. Vous avez certainement laissé loin derrière vous tous ceux de votre âge.

Car quelle est la doctrine et la science dont vous n'avez pas exploré les recoins, même les plus pénitents d'entre eux? Ce fut pour vous un véritable jeu et un amusement de lire des poètes et des orateurs, certains grecs, certains latins, et en partie de mémoire. Vous avez acquis une connaissance de l'histoire qui n'est pas plus grande que celle de ceux qui ont consacré une époque entière à cette étude.

C'est vraiment surprenant et inouï, et nous n'aurions pas pensé que cela arriverait à un jeune homme, et encore moins à une vierge, si vous n'aviez pas été notre seul exemple, que vous ayez pu vous échapper si vite vers ces profondeurs sacrées et cachées de la philosophie qu'ils pouvaient à peine atteindre enfin dans les extrémités de la vieillesse par un travail constant et des veilles continuelles.

Nous ne savons pas encore, Madame, si c'est par votre propre diligence, ou par la grâce singulière de Dieu, que vous avez acquis tant de sagesse. Car, quoique vous avanciez en âge avec rapidité et avec un esprit enthousiasmé, quoique vous soyez si prudente que vous ne perdiez pas de temps en vain, et quoique vous vous abandonniez au repos quand enfin la plus grande partie de la nuit est passée, l'aurore ne vous trouvera jamais endormie. Mais la faiblesse humaine peut difficilement être tolérée, de sorte que vous avez pu acquérir et vous procurer tant de connaissances et l'usage des choses si soudainement, et parmi tant d'affaires du royaume. Le don doit vous être venu du ciel, car vous ne seriez pas venue si soudainement de la simple institution de Platon, de Plotin ou autres.

Mais à quoi bon chercher si c'est infusé du ciel, ou bien né du travail, ce que nous adorons et émerveillons ici et là en vous, tandis que nous confessons que c'est céleste et immortel? Que cesse cette recherche trop curieuse et inutile, que cesse aussi toute louange; car nous ne pouvons le louer, nous ne savons pas ce qu'il est, ni d'où vous le tenez. Mais cependant, quand nous reconnaissons qu'il est divin, permettez-nous de vous adorer. Car si jamais l'honneur et le culte divin devaient être conférés à quelqu'un sans culpabilité ni erreur, ce serait à toi qu'ils reviendraient, reine incomparable, très digne d'adoration.

Cette récompense n'est que petite si vous considérez vos vertus et les énormes bienfaits que vous m'avez accordés. Car ils sont si grands que même si la vie que je vis pouvait me revenir mille fois, la mort m'opprimerait mille fois avant que je donne la moindre partie de vos mérites envers moi. Mais vous ne demandez rien de plus grand, et je ne peux rien vous donner de plus grand qu'un esprit pur, dévoué et sans tache, avec lequel je vous adorerai, vous vénérerai et vous adorerai à jamais.

Votre très humble serviteur

Jean Vossius.

Dutch translation (my own):

Doorluchtigste en meest hooggeleerde Kristina,

Ik twijfel er niet aan, doorluchtigste Koningin, dat de meeste mensen die uw langdurige gunst en weldadigheid jegens mij kennen, zeer verbaasd zullen zijn dat ik tot nu toe geen enkel teken van dankbaarheid heb getoond, maar wanneer ik degenen heb veredeld die u nooit hebt veracht, zelfs niet in de meest afgelegen delen van de wereld, prijzen ze uw deugden met één mond, vieren ze ze en verheffen ze ze in competitie naar de hemel. Als een aangeboren luiheid of een ander gebrek van de geest de oorzaak zou zijn van zo'n lange stilte, is het zo ver van mij dat ik om vergiffenis voor de overtreding zou kunnen smeken, dat ik u eerder de flagrante straf voor de misdaad zou opleggen. Maar dat ik zo ver mogelijk van deze fout verwijderd ben, kan niemand onwetend zijn van dit, aan wie zowel mijn manieren als de mate van mijn karakter bekend zijn.

Als ik nooit aanwezig was geweest en de wonderen die de hele wereld over u predikt, met meer vertrouwen en met een zekere veeleisende noodzaak had overwogen, zou ik een gesprek over u beginnen. Nu echter, wanneer ik zie dat de dingen die over u worden geroemd, ver beneden uw glorie zijn, aangezien u alle roem in deugd volledig hebt overtroffen, ben ik zo gereduceerd, goddelijk en onvergelijkelijk Koningin, dat ik noch over u kan spreken noch zwijgen. De buitengewone vriendelijkheid jegens mij, die zelfs nu nog in mij doordringt, verbiedt mij te zwijgen; het tweede wordt echter verhinderd door zowel uw grootheid als de zwakte van mijn talent.

Als het voor anderen ooit een schande is geweest om te zwijgen terwijl er dringend gesproken moest worden, dan is het voor mij wel de meest schandelijke. Ik zou als ondankbaar of kwaadaardig worden beschouwd als ik het vermogen om te spreken, wat zo passend is voor majesteit, wordt ontnomen. Ik zal in ieder geval zeggen wat ik kan.

Wat ik u vertel, doe ik dus niet op basis van mijn eigen kracht of verstand, want mijn zwakheid ontgaat mij niet. Maar ik wil dat, als ik door te zwijgen een misdaad bega, ik die door te spreken kan verdoezelen en zo de misdaad kan verdrijven. En toch verbreek ik daarom mijn stilzwijgen niet om uw lof aan te vallen. Zij die het kunnen, of zichzelf toeschijnen, en geleerd zijn om het te doen, doen dit. Ik gebruik daarom die deugd, zodat ook andere ijdelheid ver weg is. Dit vraag ik u in ieder geval, en ik smeek u met een vriendelijke en serene gelaat om het geschenk dat ik u aanbied te aanvaarden en het niet onwaardig te dragen, aangezien ik het, na zo'n lange vertraging, aan een vreemde in mijn plaats durf aan te bieden.

Maar om directer te zijn: het is uw lof, mevrouw, en niet die van iemand anders, die ik voor u moet zien te verkrijgen. Mijn vader had het voor uw bedoeld toen hij nog leefde, en toen hij stierf, liet hij de was ook voor uw achter. Maar of hij nu van uw is of niet, door hem te accepteren maakt u hem tot de uwe, en hij zal, naar ik denk, niet minder aanvaardbaar zijn dan wanneer hij van mij was — neen, zelfs aanvaardbaarder, want hij is zelfs beter. Wat de argumentatie van het werk betreft, hoop ik niet dat dit verspild zal worden, want het bevat de tijd en de geschriften van hen die u graag voor de sterfelijkheid zou willen bewaren, samen met hun monumenten, als het lot het zou toestaan.

Ik vrees, mevrouw, dat dit boek u meer pijn dan plezier zal bezorgen, want het is onmogelijk om niet diep ontroerd te raken als u met uw hebzuchtige en onverzadigbare blik de vele lichten van het oude Griekenland ziet, de vele schitterende en onschatbare schatten. Want hier ziet u enkel de reputatie van de schrijvers, alleen de titels van hun werk en iets dat lijkt op de schipbreuk van de menselijke wijsheid. Er staat hier niets over Theopompus, niets over Timaeus, kortom niets over Ephorus, behalve de naam. Laten ze allemaal vergaan, en laat datgene wat het meest betreurd moet worden, vergaan zonder nageslacht.

Dit zeg ik niet omdat ik onrechtvaardig over de talenten van de geschiedkundigen van deze tijd voel, zodat ik zelfs die niet nastreef in de achting die mij toekomt; laat ze zijn wat ze willen, mits ze weten dat ze ver verwijderd zijn van de verhevenheid van de ouden, en dat ze, hoezeer ze zelf ook het gewone volk in begrip overtreffen, zo overtreffen ze hen.

En hoewel het niet moeilijk is om de oorzaak van deze kwestie aan te geven, waarom zou men deze dan aan velen moeten uitleggen, als de gebeurtenis zelf dit duidelijk leert? Wie zal de dwaas antwoorden die vraagt waarom hij terug uit de droom gebracht moet worden, tenzij hij zelf als een dwaas beschouwd wil worden? Het is inderdaad onjuist dat sommigen denken dat ze, wanneer ze geen helden meer zijn, ook niet langer degenen zijn die hun daden aan hun nagedachtenis en aan het nageslacht doorgeven. Met welke van de helden uit vroeger tijden zal uw meest glorieuze vader vergeleken worden? Wie zou hem niet de grootste van alle koningen en de opperste van alle noemen, als hij geen nog grotere dochter had gebaard?

Voor zover ik weet, is er echter niemand die zijn daden in staat of aangedurfd heeft om ze aan de hele wereld en aan alle tijden, in brieven en voor de eeuwigheid, toe te wijden. Hieruit blijkt voor de scepters van vandaag dat er geen gebrek aan argumenten is, maar dat zij zelf een gebrek aan argumenten hebben. In dit opzicht, en in bijna alle andere opzichten, verzetten ze inderdaad zich duidelijk tegen de oude grondleggers van de geschiedenis. Ze hebben namelijk door hun kunst en ijver helden van mensen gemaakt. Maar door de fout van hun genialiteit en vaardigheid, ruilen en transformeren ze helden, ja zelfs goden, in mensen, en wel in de meest verachtelijke. Maar waarom zou ik hier de misdaden van anderen vermelden, terwijl ik het materiaal voor de mooiste lof voor handen heb?

Met tegenzin, mijn Koningin, zou ik de ondeugden van anderen nastreven als ik even goed zou zijn in uw prekende deugden. Maar het was veel moeilijker om die te overwegen dan om de fouten van anderen over te nemen. Inderdaad, een fout maken is net zo makkelijk als spreken. Maar omdat uw deugd niets menselijks heeft, maar juist volkomen goddelijk en onsterfelijk is, wie kan deze dan aanvallen en uiten, tenzij het iemand overkomt die ook hemels is? Zou ik niet in dezelfde fout vervallen, die ik nog niet zo lang geleden bij anderen bekritiseerde, als ik zou proberen de heldhaftige en onvergelijkelijke talenten van uw geest te onderdrukken door de verfijndheid van mijn stijl en mijn taalgebruik, en ze als het ware uit de hemel naar de aarde te halen?

Sta mij toe, Doorluchtigste Koningin, als er bij mij enig teken van een ondankbare geest opduikt, dat ik over uw deugden zwijg, zodat men mij niet als ondankbaar zal beschouwen. U zou dit liever willen zien dan de kwaadaardigheid te verraden waaraan ik mij duidelijk schuldig maak, door bescheiden en koel tot u te preken (want ik kan niet anders). Ook al zou er niets groots en gedenkwaardigs in u gebeuren dan wat u te danken hebt aan uw fortuin en uw geboorte, dan nog zou het een grotere lofprijzing en onze prediking zijn, want het is slechts in zoverre dat ik die verhevenheden, scepters en kronen door het spreken kan bereiken, zodat woorden vaak niet eens ter hulp komen aan die vrienden en verwanten die ik zou moeten tevreden stellen.

Maar wanneer het fortuin, hoewel het u al deze dingen heeft geschonken, u toch minder schenkt dan wat u zelf hebt verworven, wanneer uw eigen deugd u zelfs boven de diadeem heeft verheven, zou ik ijdel en dwaas zijn als ik mijn kracht op het spel zou zetten. Ik heb er de voorkeur aan gegeven om de pijn met woorden te verzachten, dan om in heilige stilte de wonderen te vereren die met u wedijveren. Het komt hierop neer, mevrouw: niemand kan u prijzen zonder de ernstigste verwijten van andere koningen en de belediging van vorsten. Want zelfs als iemand zichzelf iets aanbiedt dat het waard is om hierin te prediken, wordt dat overschaduwd door uw glorie, en hun hoogste deugden bereiken nauwelijks het punt waar de uwe beginnen.

Het is een eer voor hen om drie of vier talen te beheersen. Maar inderdaad, hoezeer is dit een deel van uw lof, want u verstaat de meeste talen (behalve de barbaarse) met de grootste nauwkeurigheid, en u drukt ze ook nog eens in woorden uit, en u doet dat zo elegant dat ik niet denk dat zelfs de Muzen zelf eleganter en welsprekender zouden kunnen zijn. En toch, omdat u zoveel talen spreekt, zijn er nog steeds meer die u prijzen.

Maar wat is glorieuzer dan andere koningen die vriendelijk en welwillend zijn geweest jegens de literatuur en de aanbidders van de literatuur? Maar u, onvergelijkelijke mevrouw, bent niet alleen in de ban van de liefde voor literatuur, maar u hebt er ook zoveel vooruitgang in geboekt dat u zelfs de meest geleerde niet onderdoet. U hebt zeker iedereen van uw leeftijd ver achter u gelaten.

Want welke leer of wetenschap is er waarvan u de uithoeken niet hebt verkend, zelfs de meest berouwvolle onder hen? Het was werkelijk een spel en vermaak voor u om dichters en redenaars te lezen, deels Grieks, deels Latijn en deels uit het hoofd. U hebt een kennis van de geschiedenis verworven die niet groter is dan de kennis van hen die een heel tijdperk aan deze studie hebben gewijd.

Het is werkelijk verbazingwekkend en ongehoord, en iets waarvan we niet hadden gedacht dat het een jongeman, laat staan een maagd, zou overkomen als u niet ons enige voorbeeld was geweest, dat u zo snel kunt ontsnappen naar die heilige en verborgen diepten van de filosofie die zij op hun oude dag door voortdurende arbeid en voortdurende waakzaamheid nauwelijks konden bereiken.

Wij weten nog niet, mevrouw, of het door uw eigen ijver of door de bijzondere genade van God komt dat u zoveel wijsheid hebt verworven. Want ook al vordert u snel en met een opgewekte geest in uw jaren en in uw leeftijd, ook al bent u zo voorzichtig dat u geen tijd tevergeefs verspilt, en ook al geeft u zich over aan rust wanneer de nacht eindelijk grotendeels voorbij is, toch zult u bij zonsopgang nooit slapend zijn. Maar menselijke zwakheid is nauwelijks te tolereren, zodat u zo plotseling zoveel kennis en het gebruik van zaken kon verwerven en voor uzelf kon zorgen, en dat in zo veel zaken van het koninkrijk. Het geschenk moet u uit de hemel zijn gekomen, want zo plotseling zou u niet gekomen zijn door de instelling van Plato, Plotinus of dergelijke.

Maar wat heeft het voor zin om te onderzoeken of datgene wat wij hier en daar in u aanbidden en waarover wij ons verwonderen, hemels en onsterfelijk is, door de hemel is ingegeven of juist door arbeid is ontstaan? Laat die al te merkwaardige en nutteloze vraag ophouden, laat ook alle lof ophouden; omdat wij het niet kunnen prijzen, weten wij niet hoe het is, en waar u het vandaan hebt. Maar toch, wanneer wij erkennen dat het goddelijk is, laat ons u dan aanbidden. Want als er ooit eer en goddelijke aanbidding aan iemand verleend zou worden zonder schuld of fout, dan zou dat aan u zijn, onvergelijkelijke Koningin, die het meest aanbiddenswaardig is.

Deze beloning is slechts klein als u uw deugden en de enorme voordelen die u mij hebt geschonken in ogenschouw neemt. Want ze zijn zo groot dat zelfs als het leven dat ik leef duizend keer tot mij terug zou kunnen komen, de dood mij duizend keer zou onderdrukken voordat ik ook maar het kleinste deel van uw verdiensten voor mij zou opgeven. Maar toch, u vraagt niet om iets groters, noch kan ik iets groters geven, dan een zuivere, toegewijde en onbevlekte geest, waarmee ik u voor altijd zal aanbidden en vereren.

Uw ootmoedigste dienaar

Johannes Vossius.

Swedish translation (my own):

Durchlauchtigste och allravisaste Kristina,

Jag tvivlar inte på, durchlauchtigste drottning, att de flesta människor som känner Er utdragna gunst och välgörenhet mot mig kommer att bli mycket förvånade över att jag hittills inte har visat något tecken på tacksamhet, men när jag har adlat dem som Ni aldrig har föraktat, till och med i de mest avlägsna delarna av världen prisar de Era dygder med en mun, de firar dem och höjer dem till himlen i konkurrens. Om antingen någon medfödd lättja eller någon annan sinnesbrist skulle vara orsaken till en så lång tystnad, är det så långt ifrån mig att jag kan be om ursäkt för brottet, att jag hellre bör tillmäta Er brottets flagranta straff. Men att jag är så långt borta från detta fel som möjligt, ingen kan vara okunnig om detta, för vilken både mitt sätt och mått på min karaktär har varit känt.

Om jag aldrig hade varit närvarande och begrundat de mirakel som hela världen predikar om Er mer självsäkert och med någon krävande nödvändighet, skulle jag upprätta ett samtal om Er. Men när jag nu ser att just de saker som skrytas om Er är långt under Er ära, eftersom Ni helt har överträffat all berömmelse i dygd, så är jag så förminskad, gudomlig och ojämförlig drottning, att jag varken kan tala eller tiga om Er. Den utomordentliga vänlighet mot mig, som redan nu sjunker in, förbjuder att jag skall tiga; det andra hindras dock både av Er storhet och min talangs svaghet.

Men om det någonsin har varit skamligt för andra att tiga när behovet av att tala var trängande, har det överlägset varit det mest skamliga för mig. Jag skulle anses otacksam eller illvillig om jag berövas förmågan att tala, vilket är så passande för majestät. Jag skall åtminstone säga vad jag kan.

Det jag riktar till Er förlitar jag mig därför inte på min styrka eller mitt förstånd för, eftersom min svaghet inte undkommer mig, men åtminstone för att jag, om jag genom att tiga ådrar mig något brott, kan späda ut det hela genom att tala, och därigenom driva bort den. Och ändå bryter jag därför inte min tystnad för att angripa Era lovord. De gör detta som antingen kan göra det eller verkar kunna göra det och lär sig att göra det. Jag använder därför den dygden så att även annan fåfänga är långt borta. Detta ber åtminstone jag, och jag trygglar Er, med ett vänligt och fridfullt ansikte, att ta emot den gåva som jag erbjuder, och att inte bära den ovärdigt, som jag efter så lång fördröjning vågar framlägga för en främling i min plats.

Fast, för att tala mer direkt, det är Er beröm, fru, och inte någon annans, som jag måste skaffa Er. Min far hade tänkt det åt Er medan han levde, och när han dog lämnade han också vaxet åt Er. Men oavsett om det är Ert eller inte, genom att acceptera det kommer Ni att göra det till Ert, och det kommer, som jag tror, inte vara mindre acceptabelt än om det vore mitt — ja, ännu mer acceptabelt, för det är ännu bättre. När det gäller verkets argument hoppas jag inte att detta kommer att gå till spillo, för det innehåller åldern och skrifterna av dem som Ni gärna skulle bevara från dödligheten tillsammans med deras monument, om det tillåts av ödet.

Jag är rädd, fru, att denna bok kan ge Er mer smärta än nöje, för det är omöjligt att inte bli djupt berörd om Ni kastar Era giriga och omättliga ögon på så många av det antika Greklands ljus, så många fantastiska och ovärderliga skatter. För här kommer Ni att se författarnas blotta rykte, bara titlarna på deras arbete och något som liknar den mänskliga vishetens skeppsbrott. Här finns ingenting av Theopompos, ingenting av Timaios, ingenting, kort sagt, av Eforos, förutom namnet; låt dem alla gå under, och låt det som är mest att beklaga förgå utan posteritet.

Detta är inte sagt av mig, därför att jag känner orättvist för historikernas talanger i denna tidsålder, så att jag inte ens förföljer dem i den aktning, som jag är skyldig; låt dem vara vad de vill, förutsatt att de vet att de är långt borta från de gamlas upphöjdhet och att så mycket som de själva överträffa allmogen i förstånd. Så mycket överträffar de dem.

Och även om det inte är svårt att ange orsaken till denna sak, vilket behov finns det av att förklara det för många när själva händelsen tydligt lär det? Vem skall svara dåren som frågar varför han skall tas ur hans villfarelse, om han inte själv vill betraktas som en dåre? Det är verkligen falskt att vissa tror att när de har upphört att vara hjältar, så har de också upphört att vara de som skulle överlämna sina gärningar till deras minne och till eftervärlden. Med vem skall Er mest ärofyllda förälder jämföras bland forna tiders hjältar? Vem skulle inte kalla honom den störste av konungar och den högste av alla om han inte hade fött en större dotter?

Ingen har dock, så vitt jag vet, kunnat, eller vågat, helga sina bedrifter åt hela världen och till alla åldrar, i brev och i evighet. Av detta framgår det för dagens sceptrar att det inte saknas argument, utan att de själva saknar argument. Sannerligen, i denna fråga, och i nästan alla andra frågor, är de tydligt motståndare till historiens forntida grundare, ty de har gjort hjältar av människor genom konst och industri; men de, på grund av genialitet och skicklighet, byter ut och förvandlar hjältar, ja, gudar själva, till människor, och faktiskt de mest avskyvärda. Men varför skulle jag här nämna andras brott när jag har det vackraste beröms material framför mina händer?

Motvilligt, min drottning, skulle jag eftersträva andra människors laster om jag var jämställd med Era predikande dygder, men det var mycket svårare att tänka på dem än att ta upp andras fel. Att halka och fela är faktiskt lika lätt som att tala. Men eftersom Er dygd inte har något mänskligt i sig, utan är absolut gudomlig och odödlig, vem kan angripa den och uttrycka den om det inte händer någon som också är himmelsk? Skulle jag inte hamna i samma misstag, som jag för en kort tid sedan kritiserade hos andra, om jag försökte trycka ner Ert sinnes heroiska och ojämförliga talanger genom finheten i min stil och mitt tal, och sätta ner dem så att säga från himmel till jord?

Tillåt mig, durchlauchtigste drottning, om det visar sig något tecken på ett otacksamt sinne hos mig, att tiga om Era dygder, så att jag inte kan anses otacksam. Ni skulle hellre se detta än att förråda den illvilja som jag är uppenbart skyldig till att begå om jag predikar för Er blygsamt och kallt (för jag kan inte annat). Även om inget annat stort och minnesvärt skulle förekomma hos Er än vad Ni är skyldig Er lycka och Er börd, skulle det ändå vara en större lovprisning och vår predikan, ty det är bara så långt som jag kan uppnå dessa sublimiteter, sceptrar och kronor genom tal, så att ofta ord inte ens kommer till hjälp för de vänner och släktingar jag borde tillfredsställa.

Men när lyckan, fastän den har givit Er allt detta, ändå kommer att ge Er mindre än de som Ni själv har förvärvat, när Er egen dygd har höjt Er till och med över diademet, skulle jag vara fåfäng och dåraktig om jag riskerade min styrka, och jag har föredragit att mildra med ord än att i helig tystnad vörda de mirakel som konkurrerar med Er. Det går till detta, fru: att ingen kan prisa Er utan andra konungars allvarligaste förebråelse och furstars förolämpning. Ty sannerligen, även om man erbjuder sig själv något som är värt att predika här, överskuggas det av Er härlighet, och deras högsta dygder stiger knappast till den punkt där Era börjar.

Det är hedervärt för dem att ha förvärvat tre eller fyra språk. Men verkligen, hur mycket detta är en del av Ert beröm, för Ni ju förstår de flesta språk (utom de barbariska) med yttersta exakthet, och Ni uttrycker också många av dem i tal, och Ni gör det så elegant att jag tror inte att även muserna själva kunde vara mer eleganta och vältaliga. Och ändå, eftersom Ni har talat många språk, finns det fortfarande fler som hyllar Er.

Men vad är härligare än andra konungar om de varit snälla och välvilliga mot litteraturen och litteraturdyrkarna? Men Ni, ojämförliga fru, hålls inte bara av kärleken till litteraturen, utan Ni har också gjort så stora framsteg i den, att Ni inte ens ger efter för de mest lärda. Ni har säkert lämnat alla i Er ålder långt bakom Er.

För vilket slags doktrin och vetenskap finns det vars fördjupningar Ni inte har utforskat, även de mest ångerfulla? Det har ju verkligen varit en lek och ett nöje för Er att läsa diktare och talare, några grekiska, några latinska, och delvis efter minne. Ni har skaffat Er den kunskapen om historien som inte är större än kunskapen hos dem som har ägnat en hel tid åt denna studie.

Det är verkligen överraskande och oerhört, och något vi inte skulle ha trott att komma till en ung man, än mindre en jungfru, om Ni inte hade varit vårt enda exempel, att Ni skulle ha rymt så snabbt till filosofins heliga och dolda djupen som de knappast kunde nå till sist i ålderdomens yttersta genom ständigt arbete och kontinuerliga vakor.

Vi vet ännu inte, fru, om det är genom Er egen flit eller genom Guds enastående nåd, som Ni har förvärvat så mycket visdom. Ty fastän Ni framskrider Era år och Er ålder med snabbhet och upphetsad kvickhet, fastän Ni ju också är så försiktig att Ni inte slösar bort någon tid förgäves, och fastän Ni ger Er själv ju till vila när äntligen större delen av natten har gått förbi, finner gryningen aldrig att Ni sover. Men mänsklig svaghet kan knappast tolereras, så att Ni kunde förvärva och försörja Er så mycket kunskap och användning av saker så plötsligt och bland så många rikets angelägenheter. Gåvan måste ha kommit till Er från himlen, för Ni skulle ju inte ha kommit så plötsligt från Platons, Plotinus eller liknandes blotta institution.

Men vad är målet med att söka om det var ingjutet av himlen, eller faktiskt född av arbete, det som vi här och där dyrkar och förundras över i Er, medan vi bekänner att det är himmelskt och odödligt? Låt den alltför nyfikna och värdelösa undersökningen upphöra, låt också allt beröm upphöra; eftersom vi inte kan prisa det, vi vet inte hur det är, och varifrån Ni har det. Men ändå, när vi inser att det är gudomligt, låt oss älska Er. Ty om ära och gudomlig dyrkan någonsin skulle tilldelas någon utan skuld eller fel, skulle det bero på Er, ojämförliga drottning, högst värd att tillbedjas.

Denna belöning är bara liten om Ni tänker på Era dygder och de enorma fördelar Ni har givit mig. För de är så stora att även om det liv jag lever kunde komma tillbaka till mig tusen gånger, skulle döden förtrycka mig tusen gånger innan jag skulle lägga ner ens den minsta delen av Era förtjänster mot mig. Men ändå ber Ni varken om något större, och jag kan inte heller ge något större än en ren, hängiven och orenad ande, med vilken jag kommer att tillbe, vörda och dyrka Er för alltid.

Er ödmjukaste tjänare

Johannes Vossius.

English translation (my own):

Most serene and most wise Kristina,

I do not doubt, Most Serene Queen, that most of the people who know your protracted favour and beneficence towards me will be very surprised that I have hitherto shown no sign of gratitude, yet when I have ennobled those whom you have never scorned, even in the remotest parts of the world, they praise your virtues with one mouth, they celebrate them and raise them to Heaven in competition. If either some innate laziness or some other defect of mind should be the cause of so long a silence, it is so far from me that I may beg pardon for the offence, that I should rather inflict upon you the flagrant punishment of the crime. But that I am as far removed from this fault as possible, no one can be ignorant of this, to whom both my manners and the measure of my character have been known.

If I had never been present and contemplated those miracles which the whole world preaches about you more confidently and with some exacting necessity, I would establish a conversation about you. Now, however, when I see that the very things which are boasted about you are far below your glory, as you have completely surpassed all fame in virtue, I am so reduced, divine and incomparable Queen, that I can neither speak nor keep silent about you. That extraordinary kindness towards me, which even now sinks in, forbids that I should remain silent; the second thing is prevented, however, both by your greatness and the weakness of my talent.

However, if it has ever been shameful for others to remain silent when the necessity of speaking was pressing, it has by far been the most shameful thing for me. I would be considered ungrateful or malicious if I am deprived of the ability to speak, which is so appropriate to majesty. I will at least say what I can.

What I am addressing to you, therefore, I do not rely on my strength or my wits for, as my weakness does not escape me, but at least so that, if by keeping silent I incur any crime, I may dilute it all by speaking, and thereby drive it away. And yet I do not therefore break my silence in order to attack your praises. Those do this who either are, or seem to themselves, able to do it, and are learned to do it. I therefore use that virtue so that also other vanity is far away. This at least I ask, and I beseech you, with a kind and serene countenance, to accept the present which I offer, and not to bear it unworthily, which, after so long a delay, I dare to present to a stranger in my place.

Although, to speak more directly, it is your praise, Madame, and not someone else, which I must procure for you. My father had intended it for you while he was alive, and when he died, he also left the wax for you. However, whether it be yours or not, by accepting it you will make it yours, and it will, as I think, be no less acceptable than if it were mine — nay, even more acceptable, for it is even better. As regards the argument of the work, I do not hope that this will be wasted, for it contains the age and the writings of those whom you would gladly preserve from mortality together with their monuments, if it were permitted by fate.

I am afraid, Madame, that this book might bring you more pain than pleasure, for it is impossible not to be most deeply moved if you cast those avaricious and insatiable eyes of yours upon so many of the lights of Ancient Greece, so many splendid and inestimable treasures. For here you will see the bare reputation of the writers, only the titles of their labours, and something like the shipwreck of human wisdom. There is nothing here of Theopompus, nothing of Timaeus, nothing, in short, of Ephorus, besides the name; let them all perish, and let what is most to be regretted perish without posterity.

This is not said by me because I feel unjustly about the talents of the historians of this age, so that I do not pursue even those in the esteem to which I am due; let them be what they will, provided they know that they are far removed from the sublimity of the ancients, and that as much as they themselves surpass the common people in understanding. So much do they surpass them.

And although it is not difficult to give the cause of this matter, what need is there to explain it to many when the event itself clearly teaches it? Who will answer the fool who asks why he should be deceived, unless he himself wants to be considered a fool? It is false indeed that some think that when they have ceased to be heroes, they have also ceased to be those who would hand down their deeds to their memory and to posterity. To whom shall your most glorious parent be compared among the heroes of old? Who would not call him the greatest of kings and the chief of all unless he had borne a greater daughter?

However, no one, as far as I know, has been able, or has dared, to consecrate his exploits to the whole world, and to all ages, in letters and for eternity. From this it appears to today's scepters that there is no lack of argument, but that they themselves are lacking in argument. Indeed, in this matter, and in almost all other matters, they are clearly opposed to the ancient founders of history, for they have made heroes out of men by art and industry; but they, through the fault of genius and skill, exchange and transform heroes, nay, gods themselves, into men, and indeed the most vile ones. But why should I here mention the crimes of others when I have before my hands the material of the most beautiful praise?

Reluctantly, my Queen, I would pursue other people's vices if I were equal to your preaching virtues, but it was far more difficult to consider them than to pick up the errors of others. Indeed, to slip and err is a matter, in fact, as easy as in speaking. But because your virtue has nothing human in it, but is absolutely divine and immortal, who can attack it and express it unless it happens to someone who is also heavenly? Would I not fall into the same error, which a short time ago I criticised in others, if I tried to depress the heroic and incomparable talents of your mind by the fineness of my style and speech, and to bring them down, as it were, from Heaven to Earth?

Permit me, Most Serene Queen, if there appears in me any sign of an ungrateful mind, to keep silent about your virtues, so that I may not be thought ungrateful. You would rather see this than betray the malice of which I am manifestly guilty of committing if I preach to you modestly and coldly (for I cannot do otherwise). Although nothing else great and memorable should occur in you than what you owe to your fortune and your birth, it would still be a greater praise and our preaching, for it is only so far that I can attain those sublimities, scepters and crowns by speech, so that often words do not even come to the aid of those friends and relatives I should satisfy.

But when fortune, though it has given you all these things, will still present you with less than those which you yourself have acquired, when your own virtue has raised you even above the diadem, I would be vain and foolish if I risked my strength, and I have preferred to mitigate with words than to venerate in sacred silence those miracles which compete with you. It goes to this, Madame: that no one can praise you without the gravest reproach of other kings and the vituperation of princes. For indeed, even if one offers oneself something worthy of preaching herein, it is overshadowed by your glory, and their highest virtues hardly rise to the point where yours begin.

It is honourable for them to have acquired the skill of three or four languages. But indeed, how much this is a part of your praise, for you understand most languages (except barbarian ones) with the utmost exactness, and you also express many of them in speech, and you do it so elegantly that I do not think that even the Muses themselves could be more elegant and eloquent. And yet, as you have spoken many languages, there are still more that celebrate you.

But what is more glorious than other kings if they have been kind and benevolent towards literature and the worshippers of literature? But you, incomparable Lady, are not only held by the love of literature, but you have also made so much progress in it that you do not even concede to the most learned. Surely you have left everyone of your age far behind you.

For what kind of doctrine and science is there whose recesses you have not explored, even the most penitent of them? It has indeed been a game and amusement for you to read poets and orators, some Greek, some Latin, and partly by memory. You have acquired that knowledge of history which is not greater than the knowledge of those who have consecrated a whole age to this study.

It is truly surprising and unheard of, and something we would not have thought to fall upon a young man, let alone a virgin, if you had not been our only example, that you should have escaped so quickly to those sacred and hidden depths of philosophy which they could hardly reach at last in the extremes of old age by constant labour and continuous vigils.

We do not yet know, Madame, whether it is by your own diligence, or by the singular grace of God, that you have acquired so much wisdom. For, although you advance your years and your age with rapidity and excited wit, although you are also so careful that you do not waste any time in vain, and though you do give yourself up to rest when at last the greater part of the night has passed, yet the dawn will never find you asleep. However, human weakness can hardly be tolerated, so that you could acquire and provide for yourself so much knowledge and the use of things so suddenly, and among so many affairs of the kingdom. The gift must have come to you from Heaven, for you would not have come so suddenly from the mere institution of Plato, Plotinus or the like.

But what is the point of seeking whether it was infused by Heaven, or indeed born of labour, that which we here and there worship and marvel at in you, while we confess that it is heavenly and immortal? Let that too curious and useless inquiry cease, let all praise also cease; because we cannot praise it, we do not know what it is like, and from whence you have it. But still, when we recognise that it is divine, allow us to adore you. For if honour and divine worship were ever to be conferred on anyone without guilt or error, it would be due to you, incomparable Queen, most worthy of adoration.

This reward is only a small one if you consider your virtues and the enormous benefits you have bestowed on me. For they are so great that even if the life I live could come back to me a thousand times, death would oppress me a thousand times before I would lay down even the least part of your merits towards me. But still, you neither ask for anything greater, nor can I give anything greater, than a pure, devoted, and undefiled spirit, with which I will worship, venerate and adore you forever.

Your most humble servant

Johannes Vossius.

Above: Kristina.

Above: Gerardus Johannes Vossius.

Account of the year 1638 from an outline for Kristina's regnal biography, with Kristina's comments

Source:

Mémoires concernant Christine, reine de Suède, volume 3, pages 193 to 195, compiled and edited by Johan Arckenholtz, 1759

https://books.google.com/books?id=K4jbZ_vZt5wC&printsec=frontcover&dq=mémoires+concernant+christine+reine+de+suède&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwihy5i5htjmAhXaJzQIHVI2CuwQuwUwA3oECAQQBA#v=onepage&q=mémoires%20concernant%20christine%20reine%20de%20suède&f=false

This outline for Kristina's biography, with comments added by Kristina herself/himself/themself, was published in 1759 by Johan Arckenholtz in volume 3 of his four-part series focusing on Kristina's life. I have added Kristina's comments, italicised and in parentheses, next to the passages that she/he/they commented on.

The outline:

L'AN MDCXXXVIII.
I. Cette année on fit des Edits & Ordonnances; 1. touchant les Forges par tout le Royaume; 2. les Passeports donc doivent être munis ceux qui entrent & sortent du Royaume; 3. la subsistance pour la Soldatesque dans les Villes; 4. les Dîmes du bled, & qui en doit être exemt, ou non; les Magasins où l'on doit mettre la dîme qui vient à la Couronne; la mesure dont on doit la mesurer; qui en doit avoir les clefs, comment on en doit rendre compte, & touchant les peines pour ceux qui à cet égard seront trouvés en faute. 5. On fit l'examen de la Taxe des Gabelles & de la Douane. 6. On rendit des Ordonnances sur le traitement qu'on doit faire aux passagers dans les Cabarets & Hôtelleries des Villes, & comment on doit payer la nourriture, les lits, le fourrage pour les chevaux, &c. 7. Défense faite aux Etrangers de naviguer autour de Reval à Nyen. 8. On prescrit le tems que doit durer un procès. 9. On régle les gages pour les Officiers de la Poste. 10. On donne l'ordre pour la fondation de la Ville de Nyen, & les priviléges dont elle devoit jouïr. 11. Privilége général pour les Mines. 12. Ordre de cuire le vitriol à la miniére de souphre dans la Province de Néricie. 13. Ordre pour les grands creusets où l'on fond les métaux. 14. Ordre à observer pour empêcher la peste (La Reine tomba mortellement malade de la petite vérole cette année. Elle fut à Stockholm sur la fin de cette année, & il y eut une grande mortalité.). 15. Ordre donné pour la fondation de la Ville de Sandö. 16. Réglement de la Douane dans les Villes maritimes pour les Etrangers & pour les Sujets du Royaume. 18. Ordre pour battre la Monnoye de cuivre. 19. Sa valeur. Item la valeur de la Monnoye d'argent.

2. Une Alliance entre la Suède & la France fut conclue à Hambourg par Salvius Chancelier de la Cour, & par Claude de Mesmes Ambassadeur de France, dans laquelle ils renouvellérent l'Alliance faite auparavant à Wismar; & la ratification des Couronnes en fut donnée le 10. May.

3. Gustave Christerson Horn, Gouverneur de la Reine, fut créé Sénateur.

4. Vingt-cinq personnes furent annoblies & naturalisées.

5. Henri Matthieu de la Tour fut fait Comte de Pernau.

English translation (my own):

1638.
I. This year edicts and ordinances were made 1. concerning the forges throughout the kingdom;

2. passports therefore must be carried by those who enter and leave the kingdom;

3. subsistence for the soldiers in the cities;

4. the tithes of the land, and who should be exempt from them, or not; the stores where one must put the tithe which comes to the Crown; the measure by which it must be measured; who must have the keys, how one must account for it, and concerning the penalties for those who in this regard are found at fault.

5. The tax on salt and customs was examined.

6. Ordinances were issued on the treatment to be given to passengers in taverns and inns in towns, and how food, beds, fodder for horses, etc., should be paid for.

7. Foreigners are prohibited from sailing around Reval in Nyen.

8. The time that a trial must last is prescribed.

9. Wages are regulated for postal officers.

10. The order is given for the founding of the city of Nyen and the privileges which it was to enjoy.

11. General privilege for mines.

12. Order to cook vitriol at the sulfur mine in the province of Närke.

13. Order for the large crucibles where metals are melted.

14. Order to be observed to prevent the plague (The Queen fell mortally ill with smallpox this year. She was in Stockholm towards the end of this year, and there was a great mortality.).

15. Order given for the founding of the city of Sandö.

16. Customs regulations in maritime cities for foreigners and for subjects of the kingdom.

18. Order to mint copper money.

19. Its value. Item the value of silver coinage.

2. An alliance between Sweden and France was concluded at Hamburg by Salvius, Chancellor of the Court, and by Claude de Mesmes, ambassador of France, in which they renewed the alliance previously made at Wismar; and the ratification of the Crowns was given on May 10.

3. Gustaf Christersson Horn, the Queen's governor, was created senator.

4. Twenty-five people were ennobled and naturalised.

5. Henri Matthieu de la Tour was made Count of Pernau.

Above: Kristina.

Notes: Reval is the old German and Swedish name for the Estonian capital city of Tallinn.

Nyen was a fortress city near the river Neva in what is now Russia.

Pernau is the old German and Swedish name for the city of Pärnu in Estonia.