Wednesday, June 4, 2025

Excerpts from Nicolaus Heinsius' letter to Johann Friedrich Gronovius, dated August 30/September 9 (New Style), 1651

Sources:

Sylloge epistolarum a viris illustribus, volume 3, pages 282 to 283, published by Pieter Burman the Elder, 1727


The letter excerpts:

Valde me commovit, Vir clarissime, quod ultimis tuis nunciabas, non perlatas ad te literas illas, quibus & Rubenianas ad Livium observationes mittebam, & in ejusdem auctoris librum, nisi fallor, trigesimum primum Claudii Puteani notata ex Cujaciano deprompta codice, quae olim apud me vidisti. Cujus hoc negligentiae sit imputandum nescio, id scio, Bonaventurae Elzevirio fasciculum a me commissum, qui sine dubio Amstelodamum cognato suo miserit illum Daventriam curandum. Rubenium hujus jacturae certiorem facere potes; ut si apographum ejus servavit forte inter schedas suas epistolae, id tecum communicet, nolim enim te fraudari istis animadversionibus. Erat & eidem fasciculo, si memini, luculenta epistola Vlitii nostri inserta. Multis ipse jocabar in τ[οῦ] δεῖνα, quo magis indignor in alienas manus fasciculum delatum. Puto curiosos homines nonnullos literis intercipiendis invigilare. Ad Bochartum ter scripsi, ex quo in Galliis haereo. Semel Rotomago, cum & tuum illi libellum mitterem, quas cognato ejus Langlaeo commisi. Iterum postea, quibus incitabam illum Reginae nomine, ut itineri se Suecico ante hyemem accingeret. Postea brevioribus literis in Italiam abiturus valedixi. ... Monui tamen hodie, ut apud Langlaeum diligentius inquiri curet, quid fasciculo sit factum. Mense Martio proximo ille Valesiusque Suecicum iter auspicabuntur. Libellum tuum omnibus, quibus oblatum voluisti, obtuli. Quosdam etiam de responso conveni, sed promittunt, non praestant. Naudaeus nescio quid libellorum se seposuisse ait, ad te mittendorum: tradet, ut opinor, fasciculum Langermanno: epistolis scribendis invitum se vacare adfirmat. Valesius scripturum se tibi pollicitus erat, mox nescio quas occupationes sibi oblatas praeter expectationem missa ad me schedula causatus est. Unus Maresius hasce, quas vides, tradidit. Salmasium ex Sueciâ abiisse rumor hîc est constans. Nam amicus noster ne γεὸ quidem hac de re suis ultimis; cum brevissimus sit... Nam literis ad amicos suos in hac urbe datis, Batavos se praeteriturum minatur. Batavis de adventu suo spem facit. Puto rerum regiarum eventum operitur, quae loco esse pessimo dicuntur. Defensio illa plurimos etiam illi in Gallia inimicos peperit, ut Blondellianum nunc oraculum agnoscam: is monebat olim, neminem in his oris doctum simul & probum esse, qui defensionem istam probaret. Aliquid de fortunis suis clam stabiliendis apud Condaeum agit: sed illam rem turbabit, ut existimo, Gaulminus, quantum poterit, ut auctoritate apud illum potest plurimum. Donarat is Reginae nostrae quingentos circiter codices, tam Hebraicos, quam Arabicos Persicosque ac Turcicos, omnes ineditos, quod munus luculentissimum ὸ δεῖνα multum malignis verbis attenuasse apud Augustam Principem dicitur. Nemo certe fuit hactenus, qui Dominae nomine gratias illi vel tralaticias paucis ageret verbis, quae res stuporem mihi ipsi incussit. Metuo ne amicus etiam noster, Gaulmino non satis aequus, hîc aliquid turbarit. Mittit hîc ad te Langermannus excerpta Liviana, quae desideras, ex Puteaneo codice. Aliud auctoris illius exemplar antiquum satis in Navarraeo hîc extare collegio Puteanus idem monuit, curabo ut id ante abitum inspiciam, non enim viae me accincturus sum, nisi post dies sex septemve. ... Holstenius melius nunc habet. Freinshemius in Germaniam revertitur, valetudini minus commodae sic prospecturus. Aestate proxima in Sueciam reversurum scribit Vossius: alii negant, quibus & ego accesserim. Vale, meum decus, & si me amas, frequenter scribe. Paris. CIϽIϽCLI. a. d. x. Sept.

Langermannum & suo nomine, & tuo etiam, multum amo. Spero impetraturum me a Domina, ut sine expensis suis peregrinari imposterum possit, easque me inventurum literas, quibus annuat, Venetiis. ... Monet Vossius inventas a se pagellas duas in bibliotheca regia membraneas perantiquas, quas postquam diu considerarit, deprehendisse fragmenta esse historiarum Sallustii perditarum. ... Freinshemius in Germaniam discedit, valetudinem adversam causatus: anno proximo in Sueciam rediturum scribit Vossius, alii negant. ...

With modernised spelling:

Valde me commovit, vir clarissime, quod ultimis tuis nunciabas, non perlatas ad te litteras illas, quibus et Rubenianas ad Livium observationes mittebam, et in ejusdem auctoris librum, nisi fallor, trigesimum primum Claudii Puteani notata ex Cujaciano deprompta codice, quæ olim apud me vidisti. Cujus hoc negligentiæ sit imputandum nescio, id scio, Bonaventuræ Elzevirio fasciculum a me commissum, qui sine dubio Amstelodamum cognato suo miserit illum Daventriam curandum. Rubenium hujus jacturæ certiorem facere potes; ut si apographum ejus servavit forte inter schedas suas epistolæ, id tecum communicet, nolim enim te fraudari istis animadversionibus. Erat et eidem fasciculo, si memini, luculenta epistola Ulitii nostri inserta.

Multis ipse jocabar in τοῦ δεῖνα, quo magis indignor in alienas manus fasciculum delatum. Puto curiosos homines nonnullos litteris intercipiendis invigilare. Ad Bochartum ter scripsi, ex quo in Galliis hæreo. Semel Rothomago, cum et tuum illi libellum mitterem, quas cognato ejus Langlæo commisi. Iterum postea, quibus incitabam illum reginæ nomine, ut itineri se Suecico ante hyemem accingeret. Postea brevioribus litteris in Italiam abiturus valedixi. ... Monui tamen hodie, ut apud Langlæum diligentius inquiri curet, quid fasciculo sit factum. Mense martio proximo ille Valesiusque suecicum iter auspicabuntur.

Libellum tuum omnibus, quibus oblatum voluisti, obtuli. Quosdam etiam de responso conveni, sed promittunt, non præstant. Naudæus nescio quid libellorum se seposuisse ait, ad te mittendorum; tradet, ut opinor, fasciculum Langermanno; epistolis scribendis invitum se vacare adfirmat. Valesius scripturum se tibi pollicitus erat, mox nescio quas occupationes sibi oblatas præter expectationem missa ad me schedula causatus est.

Unus Maresius hasce, quas vides, tradidit. Salmasium ex Sueciâ abisse rumor hic est constans. Nam amicus noster ne γεὸ quidem hac de re suis ultimis; cum brevissimus sit... Nam litteris ad amicos suos in hac urbe datis, Batavos se præteriturum minatur. Batavis de adventu suo spem facit. Puto rerum regiarum eventum operitur, quæ loco esse pessimo dicuntur.

Defensio illa plurimos etiam illi in Gallia inimicos peperit, ut Blondellianum nunc oraculum agnoscam; is monebat olim, neminem in his oris doctum simul et probum esse, qui defensionem istam probaret. Aliquid de fortunis suis clam stabiliendis apud Condæum agit; sed illam rem turbabit, ut existimo, Gaulminus, quantum poterit, ut auctoritate apud illum potest plurimum. Donarat is reginæ nostræ quingentos circiter codices, tam Hebraicos, quam Arabicos Persicosque ac Turcicos, omnes ineditos, quod munus luculentissimum ὸ δεῖνα multum malignis verbis attenuasse apud augustam principem dicitur. Nemo certe fuit hactenus, qui Dominæ nomine gratias illi vel tralaticias paucis ageret verbis, quæ res stuporem mihi ipsi incussit. Metuo ne amicus etiam noster, Gaulmino non satis æquus, hic aliquid turbarit.

Mittit hic ad te Langermannus excerpta Liviana, quæ desideras, ex Puteaneo codice. Aliud auctoris illius exemplar antiquum satis in Navarræo hic extare collegio Puteanus idem monuit, curabo ut id ante abitum inspiciam, non enim viæ me accincturus sum, nisi post dies sex septemve. ...

Holstenius melius nunc habet. Freinshemius in Germaniam revertitur, valetudini minus commodæ sic prospecturus. Æstate proxima in Sueciam reversurum scribit Vossius; alii negant, quibus et ego accesserim. Vale, meum decus, et si me amas, frequenter scribe. Parisii. 1651, ante diem X septembris.

Langermannum et suo nomine, et tuo etiam, multum amo. Spero impetraturum me a Domina, ut sine expensis suis peregrinari imposterum possit, easque me inventurum litteras, quibus annuat, Venetiis. ... Monet Vossius inventas a se pagellas duas in bibliotheca regia membraneas perantiquas, quas postquam diu considerarit, deprehendisse fragmenta esse historiarum Sallustii perditarum. ... Freinshemius in Germaniam discedit, valetudinem adversam causatus; anno proximo in Sueciam rediturum scribit Vossius, alii negant. ...

French translation (my own; I cannot tag it as such due to character limits in the tags):

J'ai été très ému, illustrissime homme, parce que vous m'avez annoncé dans votre dernière lettre que ces lettres dans lesquelles j'ai aussi envoyé les observations de Rubens sur Tite-Live, et dans le livre du même auteur, si je ne me trompe, sont le trente et unième codex écrit par Claude [Cassien] dal Pozzo tiré du Cuiacianus, que vous avez vu une fois chez moi. Je ne sais pas à quelle négligence il faut imputer cela, mais je sais que le paquet a été confié par moi à Bonaventure Elzevier, qui l'a sans doute envoyé à son cousin d'Amsterdam pour qu'il en prenne soin à Deventer. Vous pouvez informer Rubens de cette perte, afin que s'il a peut-être conservé sa signature parmi ses feuilles d'épîtres, il la partage avec vous, car je ne veux pas que vous soyez trompé par ces observations. Dans le même paquet, si je me souviens bien, était insérée une lettre lucide de notre de Vliet.

J'ai moi-même plaisanté avec beaucoup de gens au sujet d'une certaine personne, et je m'indignais davantage de ce que le paquet soit remis entre les mains d'autres personnes. Je crois que des curieux interceptent des lettres. J'ai écrit trois fois à Bochart depuis que je suis en France. Une fois, quand j'ai aussi envoyé ta lettre à Rouen, je l'ai confiée à son cousin Langlaeus. De nouveau après, je l'ai exhorté au nom de la reine à se préparer pour le voyage en Suède avant l'hiver. Ensuite, je lui ai dit adieu en lettres plus courtes en Italie. ... Aujourd'hui, cependant, je lui ai conseillé de prendre soin de s'informer plus soigneusement auprès de Langlaeus sur ce qu'il était advenu du paquet. En mars prochain, lui et de Valois espèrent se rendre en Suède. 

J'ai remis ta lettre à tous ceux à qui tu voulais que je la remette. J'ai aussi donné mon accord à certaines des réponses, mais elles promettent de ne pas livrer. Je ne sais pas quelles lettres Naudé dit qu'il a mises de côté pour t'envoyer. Il remettra, je pense, le paquet à Langermann; il affirme qu'il ne veut pas perdre son temps à écrire des lettres. De Valois avait promis de vous écrire, mais bientôt, je ne sais quelles sont ses occupations. Outre l'attente, il m'a fait envoyer la feuille de papier.

En voici une de Desmarets, comme vous pouvez le voir. On entend ici constamment dire que Saumaise est parti de Suède. Notre ami n'a même pas parlé de cette affaire dans sa dernière lettre où il est très court... Dans une lettre adressée à ses amis de cette ville, il menace de passer par les Hollandais. Les Hollandais espèrent son arrivée. Je crois qu'elle couvre les événements des affaires royales, qui passent pour être au plus mal.

Cette défense lui a aussi valu beaucoup d'ennemis en France, de sorte que je reconnais maintenant Blondel comme un oracle. Il a prévenu une fois qu'il n'y avait personne à la fois savant et honnête en ces matières qui pût prouver cette défense. Il fait quelque chose pour régler secrètement sa fortune avec Condé; mais Gaulmin dérangera cette affaire, je crois, autant qu'il pourra, selon qu'il aura le plus d'autorité auprès de lui. Il avait présenté à notre reine environ cinq cents manuscrits, tant hébreux, arabes, persans et turcs, tous inédits, et l'on dit que le service le plus lucide de ces derniers a été diminué par beaucoup de paroles malveillantes de l'auguste princesse. Certes, il n'y a eu personne jusqu'à présent qui l'ait remerciée au nom de la dame ou qui lui ait exprimé sa reconnaissance en quelques mots, ce qui m'a frappé d'étonnement. Je crains que notre ami même, qui n'est pas tout à fait égal à Gaulmin, ne dérange quelque chose ici. 

Ici Langermann vous envoie les extraits de Tite-Live que vous désirez, du codex de dal Pozzo. Un autre exemplaire de cet auteur, assez ancien, se trouve en Navarre, et il a prévenu dal Pozzo de la même chose. ... 

Holstenius va mieux maintenant. Freinsheim retourne en Allemagne, car sa santé est moins favorable que la sienne. Vossius écrit qu'il retournera en Suède l'été prochain; d'autres le nient, et je suis d'accord avec eux. Adieu, mon honorable, et si vous m'aimez, écrivez-moi souvent. Paris. 1651, la veille du 10 septembre.

J'aime Langermann et son nom, et le vôtre aussi. J'espère obtenir de Madame qu'il puisse voyager à l'étranger sans ses propres frais, et qu'il me trouve à Venise les lettres qu'il promet. ... Vossius mentionne qu'il a trouvé dans la Bibliothèque royale deux pages de parchemins vieux de plusieurs siècles, qu'après une longue réflexion, il a découvert être des fragments des histoires perdues de Salluste. ... Freinsheim part pour l'Allemagne, à cause de sa mauvaise santé. Vossius écrit qu'il reviendra en Suède l'année prochaine, mais d'autres le nient. ...

Swedish translation (my own):

Jag har blivit mycket rörd, mest berömde man, eftersom Ni i Ert senaste brev har meddelat att de brev, i vilka jag också har skickat Rubenius' observationer av Livius, och i samma författares bok, om jag inte har fel, är den trettioförsta kodex skriven av Claudio [Cassiano] dal Pozzo hämtad från Cuiacianus, som du en gång såg hos mig. Jag vet inte vems vårdslöshet detta skall tillskrivas, men jag vet att paketet anförtrotts av mig till Bonaventura Elzevier, som utan tvekan skickade det till sin kusin i Amsterdam för att ta hand om det i Deventer. Ni kan underrätta Rubenius om denna förlust, så att om han kanske har behållit sin signatur bland sina brevblad, kommer han att dela den med dig, ty jag vill inte att Ni skall bli lurad av dessa iakttagelser. I samma paket, om jag minns, lades ett vällustigt brev från vår Ulitius in.

Jag skämtade själv med många om att en viss person var desto mer indignerad över att bunten levererades i andras händer. Jag tror att en del nyfikna människor fångar upp brev. Jag har skrivit tre gånger till Bochart sedan jag var i Frankrike. En gång, när jag också skickade Ert brev till Rouen, överlämnade jag det till hans kusin Langlaeus. Åter efteråt uppmanade jag honom i drottningens namn att han skulle förbereda sig för den svenska resan före vintern. Efteråt sade jag farväl i kortare brev till Italien. ... Idag rådde jag honom dock att passa på att fråga Langlaeus mer noggrant vad som hade blivit av paketet. Nästa mars hoppas han och Valesius få resa till Sverige.

Jag har givit Ert brev till alla dem som Ni ville att jag skulle ge det till. Jag har också hållit med om några av svaren, men de lovar, de håller inte. Jag vet inte vilka brev Naudé säger att han har lagt åt sidan för att skicka till Er. Han kommer att leverera, som jag tror, paketet till Langermann; han hävdar att han är ovillig att lägga tid på att skriva brev. Valesius hade lovat att skriva till Er, men snart vet jag inte vilka yrken han har. Förutom förväntningarna har han fått pappersarket skickat till mig.

Här är en från Maresius, som Ni ser. Här går ett ständigt rykte om att Saumaise har lämnat Sverige. Vår vän talade inte ens om denna fråga i sitt sista när han är väldigt kort... I ett brev adresserat till sina vänner i denna stad hotar han att gå förbi holländarna. Holländarna hoppas på hans ankomst. Jag tror att den täcker händelserna i de kungliga angelägenheterna, som sägs vara på den värsta platsen.

Det försvaret gav honom också många fiender i Frankrike, så att jag nu erkänner Blondel som ett orakel. Han varnade en gång för att det inte fanns någon som samtidigt var lärd och ärlig i dessa frågor som kunde bevisa detta försvar. Han gör något åt att i hemlighet göra upp sina förmögenheter med Condé; men Gaulmin kommer att störa den saken, tror jag, så mycket han kan, eftersom han kan ha mest auktoritet med sig. Han hade presenterat för vår drottning omkring femhundra manuskript, både hebreiska, arabiska, persiska och turkiska, alla opublicerade, och det sägs att den mest klarsynta tjänsten av sådana förminskades med många illvilliga ord från den höga prinsessan. Förvisso fanns det ingen hittills som tackade henne i Fruns namn eller uttryckte hennes tacksamhet med några få ord, ett faktum som slog mig med häpnad. Jag är rädd att även vår vän, inte riktigt lika med Gaulmin, kan störa något här.

Här skickar Langermann Er utdragen ur Livius som Ni önskar, från dal Pozzos kodex. En annan kopia från den författaren, ganska gammal, finns i Navarra, och han har varnat dal Pozzo för samma sak. ...

Holstenius mår bättre nu. Freinsheim återvänder till Tyskland, eftersom hans hälsa är mindre gynnsam än hans. Vossius skriver att han kommer tillbaka till Sverige nästa sommar; andra förnekar det, som jag också skulle hålla med om. Farväl, min ärade, och om Ni älskar mig, skriv ofta. Paris. 1651, dagen före den 10 september.

Jag älskar Langermann och hans namn, och ditt också. Jag hoppas att jag skall få av Frun att han kan resa utomlands utan sina egna kostnader och att han skall finna de brev som han lovar åt mig i Venedig. ... Vossius nämner att han i Kungliga biblioteket hade hittat två sidor av sekelgamla pergament, som han efter långa överväganden fann vara fragment av Sallusts förlorade historier. ... Freinsheim avgår till Tyskland på grund av dålig hälsa. Vossius skriver att han kommer tillbaka till Sverige nästa år, men andra förnekar det. ...

English translation (my own):

I have been greatly moved, most renowned man, because you have announced in your last letter that those letters in which I have also sent Rubenius' observations of Livy, and in the same author's book, if I am not mistaken, is the thirty-first codex written by Claudio [Cassiano] dal Pozzo taken from the Cuiacianus, which you once saw with me. I do not know to whose negligence this is to be imputed, but I do know that the packet was entrusted by me to Bonaventura Elzevier, who no doubt sent it to his cousin at Amsterdam to take care of it in Deventer. You can inform Rubenius of this loss, so that if he has perhaps kept his signature among his epistle sheets, he will share it with you, for I do not want you to be deceived by these observations. In the same package, if I remember, was inserted a luculent letter from our Ulitius.

I myself joked with many about a certain person, being the more indignant that the bundle was delivered into other people's hands. I think that some curious people are intercepting letters. I have written three times to Bochart since I have been in France. Once, when I also sent your letter to Rouen, I committed it to his cousin Langlaeus. Again afterwards, I exhorted him in the name of the Queen that he should prepare himself for the Swedish journey before the winter. Afterwards, I said goodbye in shorter letters to Italy. ... Today, however, I advised him to take care to inquire more carefully to Langlaeus as to what had become of the package. This next March he and Valesius will hope to travel to Sweden.

I have given your letter to all those to whom you wished me to give it to. I have also agreed with some of the answers, but they promise, they do not deliver. I don't know what letters Naudé says he has put aside to send to you. He will deliver, as I think, the package to Langermann; he asserts that he is reluctant to spend time writing letters. Valesius had promised to write to you, but soon, I do not know what occupations he has. Besides the expectation, he has had the sheet of paper sent to me.

Here is one from Maresius, as you can see. There is a constant rumour here that Saumaise has left from Sweden. Our friend did not even speak of this matter in his last when he is very short... In a letter addressed to his friends in this city, he threatens to pass by the Dutch. The Dutch are hoping for his arrival. I think it covers the events of the royal affairs, which are said to be in the worst place.

That defense also produced many enemies for him in France, so that I now acknowledge Blondel as an oracle. He once warned that there was no one who was at the same time learned and honest in these matters who could prove this defense. He is doing something about secretly settling his fortunes with Condé; but Gaulmin will disturb that matter, I think, as much as he can, as he can have the most authority with him. He had presented to our Queen about five hundred manuscripts, both Hebrew, Arabic, Persian, and Turkish, all unpublished, and it is said that the most lucid service of such was diminished with many malicious words from the august princess. Certainly there was no one up to now who thanked her in the Lady's name or expressed her gratitude in a few words, a fact that struck me with astonishment. I am afraid that even our friend, not quite equal to Gaulmin, may disturb something here.

Here Langermann sends you the extracts from Livy which you desire, from dal Pozzo's codex. Another copy from that author, quite ancient, is in Navarre, and he has warned dal Pozzo of the same thing. ...

Holstenius is doing better now. Freinsheim is returning to Germany, as his health is less favourable than his. Vossius writes that he will return to Sweden next summer; others deny it, with whom I would also agree. Goodbye, my honourable one, and if you love me, write often. Paris. 1651, the day before September 10.

I love Langermann and his name, and yours too. I hope I will obtain from the Lady that he may be able to travel abroad without his own expenses, and that he will find for me the letters which he promises, in Venice. ... Vossius mentions that he had found two pages of centuries-old parchments in the Royal Library, which, after a long consideration, he found to be fragments of the lost histories of Sallust. ... Freinsheim departs for Germany, owing to adverse health. Vossius writes that he will return to Sweden next year, but others deny it. ...


Above: Kristina.


Above: Johann Friedrich Gronovius.


Above: Nicolaus Heinsius.

Notes: Rubenius = Philip II Rubens (1611-1678), a secretary from Antwerp, the son of the Flemish antiquarian, librarian, philologist and city administrator Philip Rubens (1574-1611) and the nephew of the famous artist and diplomat Peter Paul Rubens (1577-1640).

Cassiano dal Pozzo (1588-1657) was an an Italian scholar and patron of arts.

Bonaventura Elzevier (1583-1652) was a Dutch bookseller and book printer.

Ulitius = Jan van Vliet (1622-1666), a Dutch philologist and one of the 17th century pioneers of Germanic philology.

Langermann = Lorenz Langermann the Younger (1595-1658), a German lawyer, cathedral dean in Hamburg, and Danish ambassador.

Langlaeus = Jean Langlois.

Valesius = Henri de Valois (1603-1676), a French philologist and student of classical and ecclesiastical historians.

Maresius = Samuel Desmarets (1599-1673), a French Protestant theologian.

Blondel = David Blondel (1591-1655), a French Protestant clergyman, historian and classical scholar.

Gaulmin = Gilbert Gaumin (1585-1665), a French magistrate, scholar and Orientalist.

No comments:

Post a Comment